Troszczyć się o przyrodę [MISYJNE DROGI]
Wśród tematów podejmowanych przez teologię wielkich religii świata ważne miejsce zajmuje troska o środowisko przyrodnicze. Na ten temat mówią judaizm, chrześcijaństwo, islam, hinduizm i buddyzm.
Ekologia religii jest dziedziną wiedzy, którą można rozumieć na dwa, dopełniające się sposoby. Pierwszy obejmuje oddziaływanie religii na środowisko naturalne. Drugi dotyczy wpływu środowiska przyrodniczego na religię. Jej przedmiotem zainteresowania są związki zachodzące między otoczeniem człowieka a człowiekiem, religią i wiarą.
Judaizm
Judaizm wyraża swoje odniesienie do stworzenia i świata przyrody w słowach: „A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre” (RDZ 1, 31). Wypowiedź ta zawiera pozytywną postawę wobec rzeczywistości stworzonej. Psalmy wychwalają stworzenie, jako znak dobroci oraz wielkości Boga (PS 8; 104; 148). Wśród istot żyjących najwyższe miejsce w porządku stworzenia zajmuje człowiek, będący obrazem i namiestnikiem Boga. Ludzie mają rozumnie postępować ze środowiskiem, w którym żyją, korzystając z jego zasobów. Istnieje hierarchia stworzenia, według której człowiek odpowiada za świat, oddany mu pod opiekę przez Stwórcę. W dziele „Rozdział pieśni” („Pereg szira”) z IV-V w. występują rozdziały poświęcone światu fizycznemu, roślinom i drzewom, zwierzętom pełzającym, lądowym, ptakom. Każdy z nich zawiera wersety biblijne, które pełnią rolę pieśni bądź sentencji, odnoszącej się do określonego gatunku. Między narodem wybranym a obiecaną mu ziemią istnieje ścisły związek. Pomyślność ziemi zależy od sprawiedliwości społecznej, moralnej integralności narodu, troskliwej postawy wobec stworzenia. Wszystko pochodzi od Boga, który przekazał człowiekowi w depozyt świat, by troszczył się o niego, korzystając z istniejących w nim bogactw. Życiu ludzkiemu na ziemi zagrażają: brak wody, powiększanie obszarów pustynnych, wojna. Dlatego też źródła i studnie uważa się za zależne od woli Bożej (PWT 6, 11; NE 9, 25). Również sadzenie drzew ma wydźwięk religijny. Szacunek dla nich widać w przypadającym na 15 szewat święcie Nowego Roku Drzew (Rosz ha-Szana la-Ilanot), obchodzonym w Izraelu. Tłem tego święta jest nakaz zawarty w KPŁ 19, 23-25. Obejmuje on zakaz spożywania przez trzy lata owoców nowo posadzonych drzew. Czwartego roku należy je ofiarować w świątyni jako dziesięcinę, a spożywać można dopiero po pięciu latach. Tego dnia w Izraelu sadzi się drzewa i spożywa się siedem rodzajów owoców rosnących na tym terenie (w diasporze – dziesięć, które mają przypominać Izrael). Od rabina Jochanana ben Zakaja (I w.) pochodzą słowa: „Gdy trzymasz roślinę i ktoś ci mówi »Mesjasz przyszedł«, zasadź ją wpierw, a później idź Go powitać”. Szczególną wartością cieszyły się winorośle i figowce. Ich zniszczenie uznawano za karę Bożą. Każdy, kto założył winnicę lub nie zdążył zebrać plonów, był zwolniony ze służby wojskowej (PWT 20, 6). Żydzi zdawali sobie również sprawę z konieczności stosowania odpowiednich reguł, dotyczących hodowli owiec i kóz. Wypas zwierząt na ziemi o cienkiej warstwie gleby uprawnej może prowadzić do tego, że obfite w trawę pastwiska staną się pustynią. Stary Testament zawiera – oprócz licznych praw ochrony zwierząt – wiele zaleceń „ekologicznych”. Należą do nich: odpoczynek ziemi w roku szabatowym (szemita) oraz jubileuszowym (WJ 23, 11; 34, 21) – uświęcenie przestrzeni; odszkodowanie za wypas bydła na cudzym polu i obcych winnicach (WJ 22, 4); rozporządzenia dotyczące miast lewickich (LB 35, 2); zakaz wyrębu drzew owocowych, nawet podczas wojny (PWT 20, 19). W trosce o środowisko naturalne rabini wprowadzali szereg zakazów: mycia się w wodzie pitnej (czystość wody); budowy piekarni, farbiarni, stajni przy spichlerzu (zanieczyszczenie powietrza); przewożenia podczas suszy zużytej wody i śmieci publicznymi ulicami; zakładania sklepu, uprawiania handlu na wspólnym podwórku (nadmierny hałas). Niszczenie środowiska uchodziło za działanie przeciwko Bogu. Wraz z powstaniem Żydowskiego Funduszu Narodowego (Keren Kajemet le-Israel w 1901 r.) rozpoczął się proces zagospodarowywania ugorów oraz zalesiania terenów Izraela. Bagna i pustynie zamieniano na ziemie uprawne, ogrody, wykorzystując dawne i współczesne metody oraz gatunki roślin gromadzących sól. Mimo tego procesu Izrael – tak jak inne państwa uprzemysłowione – zmaga się dziś ze znacznym zanieczyszczeniem środowiska.
Foto: DEBBIE HILL/NEWSCOM/PAP
Islam
W islamie źródłem refleksji nad środowiskiem przyrodniczym jest Koran. W wielu miejscach tekst podkreśla, że Bóg (Allach) powołał do istnienia światy oraz człowieka, któremu – jako swemu namiestnikowi (chalifa) – powierzył całe stworzenie. Z tego zadania człowiek będzie musiał kiedyś zdać sprawę Bogu. Dlatego ma troszczyć się o środowisko, postępować etycznie, zgodnie z wolą Bożą: „Nie zmniejszajcie ludziom ich dobytku i nie czyńcie zła na ziemi, szerząc zgorszenie!” (SURA 26, 183). Do środowiska przyrodniczego odnosi się tekst: „Nie szerzcie zepsucia na ziemi po jej
udoskonaleniu!” (SURA 7, 56). Jednym z najcięższych wykroczeń przeciwko stworzeniu jest zanieczyszczanie wody i ścinanie drzew owocowych. Seyyed Hossein Nasr w swej pracy „Człowiek i natura” (1968 r.) ukazuje przyczyny kryzysu środowiska naturalnego. Stwierdza, że w kryzysie tym odzwierciedla się duchowy upadek współczesnego człowieka, któremu brakuje prawdziwej kosmologii i nie pamięta on o ostatecznej jedności wszystkich bytów. Według intelektualisty muzułmańskiego Iqtidara H. Zaidiego problemy ze środowiskiem naturalnym są skutkiem kryzysu
moralnego. Człowiek, kierując się chciwością, głupotą, wygórowanymi ambicjami, dąży do maksymalnego wykorzystania zasobów naturalnych, nie zważając na następstwa tego postepowania.
Człowiek, mimo powierzonej mu władzy nad środowiskiem, ostatecznie podlega Bogu, który jest źródłem wszystkich rzeczy. Dlatego muzułmańska etyka ekologiczna ma charakter teocentryczny, chociaż występują w niej również aspekty antropocentryczne. Ochrona środowiska naturalnego w islamie obejmuje nie tylko troskę o człowieka w jego wymiarze doczesnym. Łączy się także z przestrzeganiem przykazań Bożych, kierując go ku wieczności. Ludzie i ziemia pochodzą od Boga. Tworzą jedność i podlegają Stwórcy, chociaż człowiek czasowo korzysta z powierzonego mu stworzenia (SURA 2, 35).
Hinduizm
Hinduizm podkreśla jedność człowieka i świata. Człowiek stanowi część otaczającej rzeczywistości. Nie jest koroną stworzenia. Ponad nim znajdują się bogowie (dewa), którzy, choć przemijający, podlegający kołowrotowi wcieleń (samsara) – są od niego potężniejsi i szczęśliwsi. Według myśli hinduskiej nie ma istotowej różnicy między człowiekiem a pozostałym stworzeniem. We wszystkich przejawach świata rządzą boskie moce. Człowiek w swoim życiu musi kierować się porządkiem bytowania i powinności (dharma). Jest to odwieczne prawo, które określa cały wszechświat, przyrodę, społeczeństwo, postępowanie jednostki. Przykładowo, dharma króla polega na tym, że jest on ziemskim gwarantem ładu kosmicznego i moralnego, zapewniającym własnemu ludowi dobrobyt materialny oraz duchowy. W hinduizmie przyroda posiada szczególną wartość. Jej rozumienie nie ogranicza się do znaczenia rzeczowego. Pięć form manifestacji materii znalazło swój wyraz w postaciach bóstw, które człowiek może zjednać przez ofiary, medytację, ascezę: Prythiwi – Matka Ziemia obdarzająca życiem; Ganga (Ganges) – święta rzeka; Agni – ogień, źródło wszelkiej energii; Waju – wiatr, dający tchnienie życia; Indra – deszcz. Rzeka stanowi nie tylko zbiór wód, lecz zapewnia ziemi niebiańskie błogosławieństwo, czystość. W drzewach manifestuje się moc wegetacji, przejawia się życie obecne w świecie. Figowiec pagodowy (pipal) symbolizuje triadę bóstw: Brahmę (korzenie), Wisznu (pień), Siwę (gałęzie, liście). Rośliny, drzewa i zwierzęta posiadają zmysły i pierwiastek duchowy. Góry są miejscem przebywania bogów. W świętych gajach, otoczonych gęstą puszczą, oddaje się cześć Matce Ziemi, znanej pod wieloma imionami. Polowanie lub wypas zwierząt w miejscach poświęconych bogini są zabronione. Można tam zbierać jedynie uschłe drewno. Przekonanie, że człowiek to część środowiska naturalnego znalazło
swój wyraz w prawie niekrzywdzenia, niezadawania przemocy istotom żyjącym (ahinsa) oraz zasadzie życzliwego współczucia (maitri). Ochronę przyrody z motywów religijnych praktykował już guru Jambeshwar, założyciel wspólnoty Bishnoi (XV w.). Wydał on nakaz sadzenia drzew i wprowadził zakaz zabijania wszelkich stworzeń. W 1973 r. powstał ruch Chipko Andolan (stan Uttar Pradeś), przeciwstawiający się wycinaniu drzew. Jego hasło brzmiało: „Czyńcie pokój z górami, rzekami, lasami, drzewami, ptakami i zwierzętami”. Od 1983 r. istnieje ruch Appiko (południowe Indie), który działa na rzecz ochrony lasów i chce zapewnić harmonijną relację między człowiekiem a przyrodą.
Buddyzm
Buddyzm reprezentuje zróżnicowane podejście do kwestii środowiska, ponieważ szkoły buddyjskie nie wypracowały wspólnego poglądu na rzeczywistość. Można tu spotkać postawy negacji wobec świata, jak też zaangażowania społecznego i odpowiedzialności za środowisko. Wszystkie kierunki buddyzmu odwołują się w swoich podstawach do doświadczenia Buddy, który dzięki oświeceniu poznał, że cierpienie człowieka wynika z powiązania jego złudnej osobowości ze światem, środowiskiem naturalnym. Budda nauczał, iż świat to ciągle zmieniająca się wielkość, która nie ma samoistnej wartości. Według buddyzmu rzeczywistość opiera się na pięciu grupach „czynników bytu”. Są to: formy cielesne, uczucia, spostrzeżenia, impulsy woli, świadomość. Wszystko, co istnieje, podlega prawu współzależnego powstawania.
Ekologia religii wyraża troskę o środowisko naturalne człowieka, które ma wymiar sakralny. Dominuje w niej problematyka związana z krajobrazem sakralnym i jego przekształceniami wskutek rozwoju funkcji religijnej. Od początku historii ludzkości wiara łączy się z różnymi elementami środowiska przyrodniczego. Wpierw świętość stanowiły góry, wzniesienia, jaskinie, wody, gaje czy
pojedyncze drzewa. Z biegiem czasu powstały obiekty kultu, wyróżniające się w krajobrazie.
Paweł Szuppe
Wybrane dla Ciebie
Czytałeś? Wesprzyj nas!
Działamy także dzięki Waszej pomocy. Wesprzyj działalność ewangelizacyjną naszej redakcji!
| Zobacz także |
| Wasze komentarze |
Wiadomości
Wideo
Modlitwy
Sklep
Kalendarz liturgiczny