Indonezja: zadziwiające liturgie

Na tej malowniczej wyspie nie ma liturgii bez tańca. Jest bliski mieszkańcom, a oni są pewni, że jest bliski Bogu.

Zachodnia część wyspy Flores w Indonezji w południowo-wschodniej Azji to region nazywany Manggarai. Liczy około miliona mieszkańców, z których 95% to katolicy. To niewielka grupa w 250-milionowej Indonezji. Ludzie żyją głównie z uprawy ryżu, kawy, cynamonu, goździków, wanilii itp. Cały region Manggarai należy do diecezji Ruteng. Ruteng jest największym miastem i stolicą regionu. Mówiąc o tańcach regionalnych, Manggarajczycy wymieniają raga-sae, ndundundake i tetek alu.

Taniec przy bawole

Raga sae jest tańcem ofiarnym wykonanym podczas rytuału paki kaba (ofiarowanie bawołu), kiedy tancerze tańczą wokół ofiarowanego zwierzęcia, wykonując delikatne ruchy wyciąganymi rękami. W tym rytuale taniec wyraża jedność ze Stwórcą (Mori Kraeng) i z przodkami.

Taniec sokoła

Ndundundake natomiast jest tańcem powitalnym i ma radosny charakter. W czasie jego wykonywania często używa się elementów pokazowych i scenicznych. Starsi Manggarajczycy interpretują znaczenie tego tańca jako uosobienie sokołów (rae). W tradycji Manggarai ptaki te są symbolem wolności, odwagi i dostojeństwa. Wszystkim tańcom towarzyszą bębny i gongi, zwane orkiestrą nggong-tembong.

Taniec z bambusem

Taniec tetek alu nie jest typowo manggarajski. Spotyka się go w innych częściach Indonezji, np. na Borneo, Saparua, Buru, Kai i nawet na w innych krajach Azji południowo-wschodniej. Alu oznacza bambusowe słupki, podłużne tłuczki do tłuczenia ryżu o długości 3 do 4 metrów. Często słupki do tego tańca przygotowuje się specjalnie. Jest to rodzaj tańca towarzyskiego o charakterze rozrywkowym. Wykonuje go najczęściej sześć osób (trzech mężczyzn i trzy kobiety).

Dla turystów

Obecnie zespoły ludowe mają w repertuarze tańce stylizowane (kreasi baru), które nawiązują do dawnych tradycji. Ich wykonanie zostało zmodyfikowane dla turystów odwiedzających wyspę. Zespoły kładą nacisk na pokazowość wykonywania tańców, rezygnując często z charakteru rytualnego, który miały w przeszłości.

Często wykonywane są pieśni taneczne sanda i danding. Ludzie śpiewają, chodząc wkoło. Sanda ma charakter obrzędowy: każdy powolny i dostojny ruch chodzony podkreśla sakralność i powagę wyśpiewywanych próśb. Danding natomiast jest formą rozrywkową. Ruch lewej nogi mężczyzny kilkakrotnie uderzającej od czasu do czasu o podłogę podkreśla radosny i zabawowy charakter układu tanecznego.

Misa Inkulturasi

Dziś w liturgii katolickiej w całej Indonezji obecność tańca nie stanowi nowości. Misjonarze, którzy przybyli do Indonezji już w XVI w., nie stronili się od miejscowej kultury. Oprócz języka lokalnego w liturgii zastosowano miejscowe instrumenty, śpiewy oraz taniec. Uroczyste Msze  św. mają zawsze taneczną oprawę. Tańczą zazwyczaj grupy taneczne wykonujące gesty oparte na regionalnych tańcach. Często w czasie jednej liturgii spotyka się kilka tańców z różnych regionów kraju, gdyż pieśni i muzyka mogą pochodzić z różnych kręgów kulturowych. Taka Msza św. nazywa się Misa Inkulturasi (msza inkulturowana).

Tańce najczęściej towarzyszą procesjom na wejście, z darami oraz na wyjście. Ubrani w specjalne stroje wykonywane z regionalnych materiałów oraz w rytmie muzyki i śpiewu, również o zabarwieniu lokalnym, tancerze (choć podczas takich Mszy św. najczęściej tańczą tylko dziewczyny) wyruszają przed orszakiem liturgicznym lub niosącymi dary.

Misa Adat

W Manggarai tańce wykonywane są podczas tzw. Misa Adat (to już głębiej zinkulturowana Msza św.). W takiej liturgii wszystkie pieśni wykonywane są w języku lokalnym. Pieśni i tańce są oparte na uroczystościach i rytuałach tradycyjnych, a więc i stroje są regionalne. Najczęściej wykonywane są tańce sokoła. To one wprowadzają i wyprowadzają orszak liturgiczny przy rytmach orkiestry nggong-tembong (bębny i gongi), oraz Raga-sae przy pozostałych pieśniach liturgicznych.

Grupa taneczna składa się z członków i członkiń klanów rządzących oraz osób zaproszonych przez przedstawiciela tychże klanów. Tancerze ubrani w stroje regionalne trzymają szal (selendang) za oba końce, wykonując ruch sokolich skrzydeł. W niektórych regionach mężczyźni trzymają również w prawej ręce krzyż zamiast maczety.

Taniec nie zakazany

Czy taniec dozwolony jest w liturgii Kościoła katolickiego? To pytanie zadawali sobie już uczestnicy Soboru. Konstytucja o Liturgii Świętej Sacrosanctum Concilium (37) broni tańca: „W sprawach, które nie dotyczą wiary lub dobra powszechnego, Kościół nie chce narzucać sztywnych, jednolitych form nawet w liturgii. Przeciwnie, otacza opieką i rozwija duchowe zalety i dary różnych plemion i narodów, życzliwie ocenia wszystko to, co w obyczajach narodowych nie wiąże się w nierozerwalny sposób z zabobonami i błędami, i jeżeli może, zachowuje te formy nienaruszone, a nawet niekiedy przyjmuje je do samej liturgii, o ile to odpowiada zasadom prawdziwego i autentycznego ducha liturgii”. Taniec musi wyrażać wiarę i cześć, a wtedy stanie się modlitwą. Musi być też zgodny z wytycznymi władz lokalnego Kościoła. Jednak warto zaznaczyć, że to, co przyjęte w innych kulturach, niekoniecznie musi pasować do kultury zachodniej, gdzie taniec bardziej związany jest ze sferą profanum.

Wprowadzając do liturgii regionalne elementy kultury, między innymi taniec, Kościół lokalny w Indonezji zwoływał liczne sympozja i konferencje, w czasie których duszpasterze wraz ze znawcami tradycji opracowywali wspólne wskazówki dla całego archipelagu. Głównym organizatorem tych starań jest centrum muzyki liturgicznej (Pusat Musik Liturgi – PML) z siedzibą w Dżakarcie. W kulturach ludów Indonezji taniec nie tylko upiększa uroczystość, lecz przede wszystkim stanowi podstawowy element rytuału. Ruchy i gesty wzmagają prośby i modlitwy. W ostatnich latach coraz więcej tańców zostało wprowadzonych do liturgii, co odpowiada duchowi inkulturacji, która dąży do tego, by Dobra Nowina była przekazywana w sposób zrozumiały miejscowemu ludowi.

Fot. Arch. ks. Vincent Adi Gunawan Meka SVD

Misje: szaleńcy Boga

Kultury i religie

Ameryka Południowa: misje pełne muzyki

Afryka

Kenia: potrójna siła modlitwy

Australia i Oceania

Papua Nowa Gwinea: wśród rajskich kwiatów

Afryka

Świeccy na misjach: rodzinne świadectwo

Ameryka Południowa

Peru: dzieci są misjonarzami