Pojednanie polsko-ukraińskie: doświadczenia i perspektywy [TRANSMISJA]

5 października w Oblackim Centrum Młodzieży w Lublińcu-Kokotku odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Pojednanie polsko-ukraińskie: doświadczenia i perspektywy”.

Konferencja ma formę hybrydową: stacjonarną – w Kokotku oraz zdalną (transmisję będzie można śledzić przez internet). Ta druga forma przygotowana jest szczególnie dla tych, którzy nie mogą przyjechać z Ukrainy do Polski. – Będziemy poszukiwać dróg pojednania, nawiązując do przykładu trudnego i skomplikowanego procesu porozumienia polsko-niemieckiego. Końcowym elementem konferencji będzie panel „Pamięć i tożsamość”. To nawiązanie do ostatniej książki Jana Pawła II. Nawiązując do tamtej publikacji oraz bazując na wnioskach z konferencji będziemy poszukiwać rozwiązań dla wyzwań, które pojawiają się w stosunkach polsko-ukraińskich – wyjaśnił o. dr Marek Rostkowski OMI.

I część konferencji

Konferencja rozpoczęła się nabożeństwem Słowa Bożego. Następnie zgromadzonych powitał prof. dr hab. Jarosław Różański OMI, a dr. Marek Rostkowski OMI zaprezentował znaczek, kartę pocztową oraz datownik z okazji 80-tej rocznicy śmierci bł. Ludwika Wrodarczyka OMI.

Prof. dr hab. Grzegorz Motyka, Zakład Badań nad Historią i Pamięcią Europy Wschodniej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

„Dialog polskich i ukraińskich historyków po 1989 roku”

Prof. dr hab. Grzegorz Motyka w swoim wystąpieniu wspomniał, że w obliczu rosyjskiej agresji Polska zajęła zdecydowane stanowisko wspierania niepodległości naszych sąsiadów. W sprawie tej panuje konsensus polityczny i społeczny. Miał w tym udział dialog na temat przeszłości prowadzony po 1989 roku przez naukowców i publicystów. Istotna role w nim odegrał cykl konferencji „Polska-Ukraina: trudne pytania” organizowane m.in. przez środowisko 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Na polu społecznym istotną rolę odegrały również wspólne inicjatywy episkopatu rzymskokatolickiego i grekokatolickiego, zwłaszcza zaś wspólne stanowisko przyjęte w 2013 roku.

„Próbujemy uchwycić historię w zamkniętej przestrzeni. A przecież przeszłość z przyszłością właściwie co chwilę się spotyka. I właśnie przyszłość zależy od nas, od tego, co z nią zrobimy” – dodał na zakończenie.

prof. Oleksandr Zaitsev, Ukrainian Catholic University Lviv UA

„Czy nacjonalizm był i jest problemem w pojednaniu narodów Polski i Ukrainy?„

Motywem przewodnim początku wystąpienia prof. Zaitseva był konflikt między nacjonalizmami polskim i ukraińskim, który rozwijał się od końca XIX w. Prelegent wspomniał, że po ogłoszeniu niepodległości Ukrainy, którą Polska uznała jako jedna z pierwszych, nie ma poważnych podstaw do konfliktu, ponieważ oba państwa nie mają wobec siebie roszczeń terytorialnych. W oczach ukraińskich nacjonalistów i wszystkich ukraińskich patriotów głównym wrogiem jest Rosja, podczas gdy większość Ukraińców postrzega Polskę jako sojusznika. Główną przeszkodą w stosunkach polsko-ukraińskich pozostaje konflikt pamięci historycznej obu narodów, który jest instrumentalizowany we własnych interesach przez radykalnych nacjonalistów po obu stronach. Autor przedstawił swoje przemyślenia na temat sposobów przezwyciężenia tego konfliktu.

dr Leon Popek, Instytut Pamięci Narodowej, Lublin

„Jeśli człowiek niszczy jedno życie, to jest tak, jak gdyby zniszczył cały świat. A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak, jak gdyby uratował cały świat” (Talmud Babiloński, Sanhedryn, 37a). Martyrologia Kościoła rzymskokatolickiego na Wołyniu i ukraińscy „sprawiedliwi”.

Okupacja sowiecka i późniejsza niemiecka przyniosły Kościołowi pierwsze straty w ludziach i dobrach materialnych. Z rąk UPA zginęło około 60 tys. ludności polskiej – w tym 18 księży – zauważył dr Popek. Na skutek działań UPA około 70% parafii, szczególnie wiejskich, przestało istnieć. Kościoły i kaplice uległy zniszczeniu lub dewastacji.

II część konferencji

ks. dr Robert Daniluk SJ, Papieski Instytut Studiów Kościelnych, Rzym

Misja Wschodnia jezuitów w świetle wybranych źródeł Rzymskiego Archiwum Towarzystwa Jezusowego

Ks. dr Robert Daniluk SI wspomniał o wybranych dokumentach Rzymskiego Archiwum Towarzystwa Jezusowego, które dotyczą zaangażowania jezuitów w tzw. Misję Wschodnią zorganizowaną w okresie międzywojennym na ówczesnych Kresach II Rzeczpospolitej. Inicjatywa była próbą ożywienia Unii Brzeskiej, która na wielu terenach nie przetrwała długiego okresu panowania rosyjskiego promującego prawosławie.

Druga część referatu zawierała natomiast ogólną prezentację serii archiwalnej Missio Orientalis, omówienie zawartej w niej dokumentacji i jej użyteczności w kwerendzie na różne tematy, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki pojednania między narodami i Kościołami.

ks. dr Stefan Batruch, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin

Kościelne obchody 80. rocznicy rzezi wołyńskiej z udziałem hierarchów z Polski i Ukrainy, ważnym krokiem na drodze do pojednania

Referat ks. dr. Stefana Batrucha dotyczył wspólnych kościelnych, polsko-ukraińskich obchodów 80-tej. rocznicy zbrodni wołyńskiej, które odbyły się w dniach 7-9 lipca 2023 roku. Uczestniczyli w nich m.in. biskupi oraz prezydenci obu krajów. „Wydarzenie to było ważnym krokiem na drodze do pojednania” – zaznaczył prelegent.

„Pokazało to, że można zorganizować obchody tego wydarzenia w zupełnie nowym formacie. […] W lipcu odbyło się pierwsze wspólne nabożeństwo pt. „Przebaczenie i pojednanie”. Do tej pory nie było takiej inicjatywy, żeby modlitwy odbywały się na przemian i żeby motyw przebaczenia i pojednania był wiodący” – podkreślił.

III część konferencji

dr Adolf Juzwenko, były Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich

Czy ucieczka od historii sprzyja porozumieniu? Współpraca Zakładu Narodowego im. Ossolińskich i Lwowskiej Narodowej Biblioteki Ukrainy im. W. Stefanyka

Dla Polaków było oczywiste, że wszystkie kolekcje z Zakładu we Lwowie powinny znaleźć się w granicach Polski. Z kolei strona ukraińska uznawała te gromadzone na miejscu zbiory za swoje – zauważył dr Juzwenko. Przełamaniem impasu było powołanie w 1997 r. Międzyrządowej Polsko-Ukraińskiej Komisji ds. Ochrony i Zwrotu Dóbr Kultury Przemieszczonych bądź Utraconych w Czasie II wojny Światowej. W ramach jej prac została powołana specjalna podkomisja ds. Ossolineum. Prelegent podkreślił, że w 2003 r. podpisana została umowa o współpracy Zakładu Narodowego im. Ossolińskich i Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. W. Stefanyka, na mocy której obie instytucje zagwarantowały sobie wzajemny dostęp do zbiorów.

dr Wasyl Fersztej, dyrektor Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. W. Stefanyka, Lwów

Współpraca między Lwowską Narodową Naukową Biblioteką im. W. Stefanyka a Zakładem Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu: z myślą o przyszłości

We Lwowie do 1939 r. działało wiele ukraińskich towarzystw narodowych, w tym Naukowe Towarzystwo im. Szewczenki, a także inne potężne towarzystwa z bibliotekami, muzeami itp., w tym Zakład Narodowy im. Ossolińskich – zauważył prelegent. „Na wniosek Zakładu Narodowego im. Ossolińskich postanowiliśmy zrekonstruować zbiory Ossolineum poprzez digitalizację historycznej kolekcji ossolińskiej ze zbiorów lwowskich. Przez ponad 10 lat udało nam się zdigitalizować prawie 5 mln skanów” – dodał.

Dr Fersztej wspomniał także, że planowane jest stworzenie muzeum w głównym gmachu dawnego Ossolineum.

dr hab. n. o zdr. Piotr Romaniuk, prof. SUM, Zakład Polityki Zdrowotnej, Katedra Polityki Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Konflikty na tle narodowościowym w doświadczeniach uczelni medycznych w Polsce. Próba refleksji

Rosnące umiędzynarodowienie szkolnictwa wyższego, w tym dynamiczny wzrost liczby studentów pochodzenia ukraińskiego, a także konieczność otwarcia się na zagranicznych kandydatów dyktowana się kryzysem demograficznym, powodują wzrost zainteresowania dotychczas pomijaną problematyką stosunków narodowościowych na polskich uczelniach. Procesy te są jednak również możliwym zarzewiem incydentów o charakterze ksenofobicznym – wyjaśnił dr hab. n. o zdr. Piotr Romaniuk. Praca jest próbą refleksji dotyczącej zjawisk ksenofobicznych w środowisku akademickim i studenckim w Polsce, a także uchwycenia skali problemu oraz oceny stosowanych przez uczelnie rozwiązań prewencyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.

dr hab. inż. Switlana Linda, prof. Uniwersytetu Narodowego „Politechnika Lwowska”

Doświadczenia Politechniki Lwowskiej w budowaniu współpracy między Ukrainą a Polską

Politechnika Lwowska to jedna z najstarszych szkół politechnicznych na ziemiach polskich, jej początki sięgają 1844 r. Po II wojnie światowej niemal wszyscy profesorowie i nauczyciele zostali zmuszeni do emigracji do Polski w ramach repatriacji. Zaangażowali się w tworzenie szkolnictwa politechnicznego w nowych okolicznościach.

Jak zauważyła dr hab. inż. Switlana Linda zauważyła także, iż Politechnika Lwowska utrzymuje wielostronne kontakty z 78 uczelniami wyższymi w Polsce. Z 30 uczelniami podpisano ramowe umowy o współpracy. Instytut Architektury i Wzornictwa ściśle współpracuje z polskimi kolegami z Warszawy, Krakowa, Szczecina, Łodzi i Opola. Są to warsztaty międzynarodowe, programy profesorów wizytujących, wymiany w ramach programów Erasmus, konferencje, plenery. To pozytywne doświadczenie powinno stać się solidnym fundamentem do dalszego rozwoju i wzmacniania naszych wzajemnych więzi.

IV część konferencji

PANEL: „Pamięć i tożsamość”. Jego nazwa została zaczerpnięta z tytułu ostatniej książki-wywiadu św. Jana Pawła II, której tematem jest człowiek – świadek wydarzeń XX wieku, poszukujący tożsamości i znaczenia słów „Ojczyzna”, „Naród”, „Europa”. Cel – poszukiwanie rozwiązania palących problemów w stosunkach polsko-ukraińskich przy zachowaniu pamięci własnej tożsamości narodowej. Szukano odpowiedzi na takie pytania, jak:

Czy pojednanie jest możliwe? Czy można osiągnąć pojednanie, które uwzględnia różne sposoby patrzenia na historię, a szczególnie na kwestię Wołynia? Dlaczego proces pojednania polsko-ukraińskiego napotyka na taki opór? Jaką rolę może odegrać w tym teologia pastoralna? Poruszono również kwestię problematyczną zwrotu kościoła św. Mikołaja w Kijowie.

UCZESTNICY PANELU:

Eliza Dzwonkiewicz, Konsul Generalny RP we Lwowie

o. dr Stanisław Kawa, OFMConv., przełożony Kustodii Świętego Krzyża w Ukrainie, wykładowca prawa kanonicznego w Instytucie Teologicznym im. św. Józefa Bilczewskiego we Lwowie

o. dr Paweł Wyszkowski, OMI, proboszcz parafii pw. św. Mikołaja w Kijowie, były przełożony Delegatury Misjonarzy Oblatów M.N. w Ukrainie

Ks. prof. dr hab. Jan Przybyłowski, Kierownik Katedry Teologii Pastoralnej i Nauk Pomocniczych na Wydziale Teologicznym UKSW

red. Grzegorz Polak, dziennikarz, autor książek, realizator filmów dokumentalnych, działacz ekumeniczny, szef działu merytorycznego w Mt 5,14 | Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego

Na koniec głos zabrał, dokonując podsumowania całej konferencji, ks. bp Witalij Skomarowski, Przewodniczący Konferencji Episkopatu Ukrainy.

Zobacz także