Odkrywamy piękno ikony „Trójca Święta” Andrieja Rublowa

Mówi się, że ikona jest oknem do nieba. Dzieło „Trójca Święta Andrieja Rublowa bez wątpienia ukazuje nam transcendentną rzeczywistość i otwiera na to, co boskie. Warto poznać genezę tej ikony, jej symbolikę, a także wartość teologiczną.

Ikony są pięknymi, ważnymi i wartościowymi dziełami. Jak pisze E. Smykowska w książce „Ikona. Mały słownik”, „jest przedmiotem kultu nieodłącznym od liturgii, miejscem obecności łaski, (…) znakiem niewidzialnej obecności Trójjedynego Boga (…), ma oddziaływać na widza, otwierając go na inny wymiar rzeczywistość”. W innym swoim dziele, „Liturgia prawosławna”, Smykowska pisze, że ikona jest „obrazem świętym, który za pomocą środków plastycznych i symbolicznych objawia świat duchowy (…), jest miejscem duchowej obecności Trójjedynego Boga, a jako sztuka Boska, wyobraża misterium świata duchowego, przemienionego i transcendentnego”.

Powstanie ikony

Ikona „Trójca Święta” została napisana przez Andrieja Rublowa na początku XV w. w Moskwie. Dzieło było poświęcone pamięci św. Sergiusza Radoneżskiego, wielkiego ascety i pustelnika. Jego uczeń, św. Nikon, po śmierci swojego mistrza zlecił Rublowowi napisanie ikon. Ikona została odkryta w 1904 r. w ikonostasie Soboru Troicko-Siergiejewskiej Ławry w Siergiejewskim Posadzie. Do 1929 r. ikona znajdowała się w tamtejszym muzeum, a obecnie jest na stałe wystawiona w Galerii Trietiakowskiej w Moskwie. W 1551 r. została uznana przez „Sobór Stu Rozdziałów” za dzieło godne naśladowania dla wszystkich ikonopisów.

Symbolika

Ikona Rublowa ukazuje trzy postaci – aniołów. Dzieło zwane jest również „Trójcą Starotestamentową” lub „Gościnnością Abrahama”, bo jest oparte na historii biblijnej opisanej w osiemnastym rozdziale Księgi Rodzaju, przedstawiającej wizytę trzech Aniołów u Abrahama. Artysta dzięki bogactwu kolorów chciał przedstawić część tajemnicy wspaniałości Boga, który odwiedza człowieka. Wędrowcy na ikonie są pochłonięci milczącą rozmową. Środkową postać należy uważać za Jezusa, na co wskazuje drzewo za Jego plecami (symbol Krzyża) oraz to, że Jego ręka sięga po kielich. Anioł po prawej stronie to Duch Święty, natomiast postać anioła po lewej stronie to obraz Boga Ojca, ponieważ anioł ten jest pełen majestatu, a za Nim znajduje się dom – symbol Kościoła.

„Aniołowie zostali wpisani w koło poruszające się od prawej strony ku lewej, symbolizujące idealną równość” – czytamy w dziele „Teologiczna pedagogia ikony na przykładzie »Trójcy Świętej« Andrieja Rublowa” autorstwa ks. Wojciecha Cichosza i Elżbiety Pankowskiej-Siedlik. Obok symbolu koła zauważyć można również symbol krzyża. Pionowe ramię krzyża zdają się tworzyć: drzewo, postać środkowego anioła, jego dłoń, czasza i prostokąt w pionowej płaszczyźnie stołu. Poziome ramię krzyża tworzy linia łącząca głowy aniołów siedzących po lewej i po prawej stronie. Stół, przy którym zasiadają Ojciec, Syn i Duch Święty, reprezentuje sferę materialną Wszechświata, która możemy świadomie odczuwać za pomocą naszych zmysłów. Stół ten jest zarazem ołtarzem ofiarnym, bo stoi na nim kielich. Z kolei trony, na których spoczywają aniołowie, są oznaką najwyższej godności królewskiej. Pozycja siedząca aniołów jest oznaką odpoczynku i słuchania. Warto również przyjrzeć się skrzydłom aniołów, które się łączą. Jest to symbol jedności.

Kolorystyka

Nie sposób pominąć kolorystyki ikony. Zauważyć można kolor biały, który symbolizuje bezczasowość. Złoty, widoczny na przykład na szacie anioła po lewej stronie, jest symbolem wierności Boga względem człowieka. Purpurowa szata anioła siedzącego w środku, czyli Syna Bożego, symbolizuje ludzką naturę Zbawiciela, podczas gry błękitny płaszcz oznacza naturę boską. Zielone okrycie, jakim jest przyodziana postać Ducha, symbolizuje życie, odrodzenie i odnowienie.

Wartość teologiczna

Należy również wspomnieć o teologicznym przekazie tej ikony. Przede wszystkim jest to ukazanie miłości Boga, który przychodzi do człowieka. Z jednej strony wychodzi do człowieka, z drugiej strony daje się człowiekowi poznać „przez miłość i komunię” (H.J.M. Nouwen, „Ujrzeć piękno Pana. Modląc się ikonami”). Scena przedstawiona na ikonie jest dla człowieka zaproszeniem do uczestniczenia w rozmowie toczącej się pomiędzy Osobami Trójcy Świętej.

Życzeniem św. Sergiusza z Radoneża, mistrza Andrieja Rublowa, było zgromadzenie wszystkich ludzi „wokół imienia Bożego, aby przez kontemplację Trójcy Świętej mogli pokonać nienawiść pożerającą świat” – jak czytamy w wyżej cytowanym dziele H.J.M. Nouwena. I to właśnie stanowi drugie, jakże ważne, aktualne i potrzebne przesłanie ikony Rublowa. Poprzez podziwianie Trójcy Świętej przedstawionej na ikonie, przyglądanie się barwom i kompozycji figur w człowieku rodzi się zachwyt. Kontemplacja dzieła może poruszyć także serca i stworzyć pewnego rodzaju klimat modlitwy, a także być zachętą dla odbiorcy do wejścia we wspólnotę Osób Trójcy Świętej.

Oddziaływanie na odbiorce

Trudno w kilku słowach podsumować piękno i wyjątkowość ikony „Trójcy Świętej” autorstwa Andrieja Rublowa. Nie ulega wątpliwości, że jest ona oznaką ogromnego kunsztu artystycznego, a także wiary i osobistej relacji z Bogiem. Ikona Rublowa jest przepełniona wieloma symbolami i niemal każda rzecz umieszczona na niej ma teologiczne przesłanie. Mnie osobiście ikona Trójcy Świętej przypomina o tym, jak ważna jest osobista relacja człowieka z Bogiem i zachęca do tego, by tę relację pielęgnować.