Św. Jan Chrzciciel – anioł pustyni

Z pewnością wprawia w zdumienie wizerunek uskrzydlonego Jana Chrzciciela. Ikony ukazują go jako anioła, czyli posłańca lub zwiastuna (z języka łacińskiego: angelus). Święty Jan Chrzciciel, zwany Prodromosem (z greki), to znaczy Poprzednikiem, posłany został przed Jezusem Chrystusem, by przygotować lud na przyjście Mesjasza.     

Jednym z rzucających się w oczy w ikonografii chrześcijańskiego Wschodu atrybutów świętego Jana Chrzciciela są wielkie, orle skrzydła. Wyrażają one nie tylko Bożą, obecną również w ascezie moc.  

Anioł i człowiek  

Książę Mikołaj Trubieckoj w swoich szkicach o ikonie pisze, że święty Jan Chrzciciel „w wyniszczeniu ciała […] znajduje w sobie moc dla radosnego wysiłku duchowego: na ikonie wyrażają to potężne i przepiękne skrzydła. Jest to wzlot ku wyższej radości”. Będąc posłańcem, ów ostatni prorok Starego Testamentu zwiastuje przyjście Boga Wcielonego, a gdy Mesjasz staje nad wodami Jordanu, by dostąpić chrztu, wskazuje na Niego jako na Baranka Bożego, w czym już kryje się Chrystusowa Ofiara paschalna. Rozmaicie zwie świętego Jana Chrzciciela wschodnia liturgia. Nazywany jest między innymi: „jasną gwiazdą zaranną”, zapowiadającą „jutrzenką Świtu”, „Aniołem na ziemi”, „Człowiekiem nieba” i w nawiązaniu do Malachiaszowego proroctwa – „Aniołem Przymierza”. Niemniej jednak bardziej popularne jego określenie to „Anioł Pustyni”, pustyni, którą zamieszkiwał i która cieszyła się jego obecnością. Ikony ukazują owego „Anioła Pustyni” w szacie z wielbłądziej sierści i himationie (starożytne, wierzchnie okrycie), a legenda dopowiada, że wspomnianą szatę wręczył świętemu, gdy ten był jeszcze dzieckiem, anioł. 

>>> Dlaczego Jan Chrzciciel poszedł głosić na pustynię? Czy nie logiczniej byłoby w mieście?

>>> Św. Jan Chrzciciel – pierwszy święty czczony w całym Kościele

Kiedy „uskrzydlono” Prodromosa…?  

Zanim dołączono do ramion świętego Jana Chrzciciela skrzydła, przedstawiano go już w VI wieku nieuskrzydlonym. Para skrzydeł jako atrybut Prodromosa pojawia się na rosyjskich ikonach dopiero na początku XVII stulecia. Poza skrzydłami towarzyszą świętemu Janowi Chrzcicielowi jeszcze inne atrybuty. Są nimi, na przykład: zwój, wskazujący na rolę świętego lub na Mesjasza jako Baranka Bożego, oraz poteiron, czyli kielich liturgiczny, w którym może widnieć wskazywany palcem przez Poprzednika Chrystus–Emmanuel. Dopełnieniem tego gestu jest następujący fragment modlitwy Kościoła wschodniego, wypowiadanej w święto Jana Chrzciciela–Prodromosa: „Ponieważ walczyłeś odważnie za prawdę, tobie dane było obwieszczenie z radością tym, którzy stali nad przepaścią, że oto pojawił się w ciele ludzkim Bóg, który usunie grzechy tego świata”. Ostatni z atrybutów świętego Jana Chrzciciela to misa z jego ściętą głową. Prodromosa pozbawiono życia około 32 roku na rozkaz Heroda Antypasa. Święty często trzyma misę, chociaż może ona znajdować się też u jego stóp lub unosić się w powietrzu. Jeszcze inne atrybuty Prodromosa to: krzyż, drzewo z wbitą w nie siekierą i lew. Drugi z atrybutów nawiązuje do fragmentu Ewangelii: „Już siekiera do korzenia drzew jest przyłożona. Każde więc drzewo, które nie wydaje dobrego owocu, będzie wycięte i w ogień wrzucone”, podczas gdy lew symbolizuje pustelnika oraz „głos na pustyni”. 

Zobacz także