Skąd wzięły się skrzydła u aniołów?

W sztuce anioły są zawsze przedstawiane ze skrzydłami. Dlaczego mają taki kształt a nie inny? Jaka jest ich symbolika? 

Kolor w anielskiej „modzie” 

Orle skrzydła niebiańskich mocy nie muszą być koniecznie białe. W „anielskiej ikonografii” chrześcijańskiego Wschodu cherubinów rozpoznamy po niebieskich lub niebiesko-zielonych skrzydłach, serafinów po skrzydłach czerwonych bądź czerwono-pomarańczowych, a Trony po skrzydłach w kolorze czerwonym. Często też na ikonach, freskach i mozaikach cherubini i serafini mają postać oskrzydlonych, ludzkich twarzy lub złączonych ze sobą par skrzydeł. Można natknąć się na nie na przykład w mandorli (aureoli w kształcie migdała lub kręgu) otaczającej Jezusa Chrystusa. Z wszystkich chórów anielskich najbardziej zaskakują wyglądem Trony. Przedstawiane są one bowiem jako czerwone, uskrzydlone, pełne oczu (symbol wszechwiedzy Boga) koła, chociażby u stóp zasiadającego w Majestacie Zbawiciela. Jeśli chodzi o archanioły i anioły, ich skrzydła tradycja wschodniochrześcijańska podzieliła na dwie części: paporotkę i podpaporotkę. Paporotka, czyli górna część skrzydeł jest na przykład koloru niebieskiego, a podpaporotka (dolna część) czerwonego. Ale zdarzają się też w całości skrzydła w jednym kolorze, nawet w brązowym. Na ikonach archanioł może mieć paporotkę ciemnoczerwoną lub zieloną, a podpaporotkę szaro-białą lub szaro-błękitną, także trójkolorową: przykładowo ciemnoniebiesko-błękitno-białą, bo i z takimi kolorami skrzydeł spotykamy się w „anielskiej” ikonografii. Nadto w sztuce chrześcijańskiego Wschodu anielskie skrzydła bywają ozdobione asystką, czyli „siatką” złoceń. Czasem też całe skrzydła są złote lub czerwone. Natkniemy się również na anielskie skrzydła pokryte pawimi okami, które nawiązują do oczu istot apokaliptycznych i wskazują na pochodzenie aniołów z raju. Interesujący jest też sam kształt skrzydeł. Mogą one przypominać wyglądem nawet liść paproci albo lambrekinową „pelerynkę”. W epoce baroku na Zachodzie powszechne stały się uskrzydlone twarze aniołów, ale były to „buzie” pulchnych, nagich dzieci, często i gęsto przedstawiane w obłokach. Zdarza się też, że umieszczenie takiego aniołka może nas zdumieć, gdy spojrzymy na ikonę. Za przykład niech posłuży tutaj osiemnastowieczna ikona „Św. Barbara i św. Katarzyna” z Kijowa, na której to ikonie dziecięca twarzyczka aniołka przekształciła się w zapinkę szaty świętej Katarzyny.  

Język skrzydeł 

Skrzydła anielskie służą nie tylko do oddawania czci Bogu. Anioł obwieszczając Chrystusowe zmartwychwstanie, wskazuje skrzydłem na niebo. Czyni to prawym skrzydłem, jednocześnie ewokując wniebowstąpienie, a lewym, opuszczonym, wskazuje na pusty grób. Nie jest to jednak stała formuła, bo może on unosić oba skrzydła ku górze lub mieć je opuszczone. Skrzydła anielskie mogą być również rozpostarte bądź złożone. Tym samym wskazują na realizowaną (oznaczają też gotowość do realizacji posłannictwa) lub już spełnioną misję. Byty niebiańskie mogą też skrzydłami wykonywać gest czci lub poddania wobec Boga Ojca, Jezusa Chrystusa i Matki Bożej. Oczywiście w najprostszej symbolice ruch skrzydeł oznacza i lot, ale skrzydła mogą też tworzyć „baldachim” nad ukazaną z Dzieciątkiem Matką Bożą.  

Skrzydła „podziemi” 

W przeciwieństwie do dobrych mocy niebiańskich skrzydła demonów są brązowe lub czarne. Znana dwunastowieczna ikona „Drabina Raju Jana Klimaka” z monasteru Św. Katarzyny na Synaju ukazuje diabły z czarnymi, ptasimi, rozcapierzonymi skrzydłami w momencie, gdy strącają grzesznych mnichów (za pomocą kijów i łuków) z drabiny wiodącej do nieba. Niektórzy z nich spadają bezpośrednio w otwartą paszczę Hadesu uosabiającego zarówno świat zmarłych, jak i piekło. Także sam Hades bywa uskrzydlony, przedstawiany na przykład na ikonach „Zastąpienie do Otchłani” jako brodaty, nagi starzec. Nadto, w tradycji zachodniej (również wschodniej) diabeł może mieć skrzydła nietoperza, podczas gdy anioł dobry – skrzydła orle.  

Nie tylko „własność” anioła 

Nieco inaczej natomiast sprawa przedstawia się w sztuce chrześcijańskiego Wschodu. Ikony „Mądrość Boża” (vel „Sofia”) ukazują tytułową personifikację jako wyposażoną w czerwono-purpurowe skrzydła. W owej tronującej, uskrzydlonej personifikacji widzi się nie tylko samą Mądrość, ale także Jezusa Chrystusa, Ducha Świętego, Boże energie (wschodni odpowiednik łaski Bożej), Maryję i Kościół. Natkniemy się też na uskrzydlonego Zbawiciela, chociażby na ikonach „Chrystus Świętej Ciszy” (vel „Święta Cisza”, „Święte Milczenie”). Ma On rozłożone skrzydła, ręce skrzyżowane na piersiach i nimb składający się z dwóch kwadratów bądź rombów. Kolorystyka Jego skrzydeł też jest różnorodna, na przykład są one niebieskie, szare i białe; czasem też zatraca się ich podział na paporotkę i podpaporotkę. I w przypadku Jezusa Chrystusa, i w przypadku świętego Jana Chrzciciela – bo on również przedstawiany jest jako Anioł Pustyni, ze skrzydłami – ich obecność uzasadnia bycie „angelos”, czyli posłanym. Skrzydła Anioła Pustyni mogą być nawet złote, ale spotykamy też kolor brązowy, niebieski, biały czy czerwony.  

Skrzydła u aniołów dopiero od IV stulecia zaczną pojawiać się w sztuce i przyjmą się na zawsze jako ich najważniejszy atrybut. 

Zobacz także