Spycimierskie dywany kwiatowe na Boże Ciało, pierwszy raz po wpisaniu na listę UNESCO

To będzie pierwsze takie Boże Ciało! Choć jednocześnie będzie takie samo, jak przez minione 200 lat, odkąd w Spycimierzu (w województwie łódzkim) mieszkańcy układają kwietne dywany na procesję z Najświętszym Sakramentem. Zrobią tak i w tym roku, ale będą to pierwsze spycimierskie obchody Bożego Ciała po oficjalnym wpisie tej tradycji na listę UNESCO.

W grudniu ubiegłego roku tradycja układania kwiatowych dywanów w Spycimierzu została wpisana na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. To lista prowadzona przez agendę Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wniosek złożony przez Polskę obejmował – obok tradycji kultywowanej w Spycimierzu koło Uniejowa (gdzie rozpoczęto starania o prestiżowy wpis) – także cztery miejscowości w województwie opolskim: w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce.

Długa droga

By znaleźć się na tej liście, trzeba spełnić szereg warunków. Jeden z najważniejszych to ten, by tradycja była kultywowana bez przerwy, nie powinna być rekonstruowana. – To nie może być sytuacja, kiedy jakaś tradycja wymarła na kilka pokoleń, a później ludzie do niej wracają i ją odtwarzają. To z automatu taką tradycję przekreśla w staraniach o wpisanie na listę UNESCO. Krótko mówiąc – nie może być przerwy. Wtedy mamy do czynienia z rekonstrukcją tradycji, a nie jej kontynuowaniem – tłumaczy w rozmowie z misyjne.pl dr Jędrzej Kałużny z Centrum Spycimierskie Boże Ciało.

>>> Ten Włoch przyjechał do Polski specjalnie na Boże Ciało [ZDJĘCIA]

To czwarty raz, gdy polska tradycja została wpisana na światową listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Wcześniej wpisano na nią szopkarstwo krakowskie i kulturę bartnicza. A razem z kwietnymi dywanami w 2021 roku na listę UNESCO trafiły też polskie tradycje związane z sokolnictwem. Pomysł, by postarać się o to również w przypadku kwietnych dywanów zrodził się właśnie w Spycimierzu. W 2016 roku założone zostało tam Parafialne Stowarzyszenie „Spycimierskie Boże Ciało”. Głównym celem Stowarzyszenia było podtrzymywanie wśród parafian tradycji układania dywanów kwiatowych na uroczystość Bożego Ciała oraz dbanie o religijny charakter corocznych obchodów tego święta. Dzięki Stowarzyszeniu udało się też uruchomić procedurę starania się o wpisanie na listę UNESCO. A ta droga wymaga zrealizowania wielu formalności. Wcześniej udało się wpisanie na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jak podkreśla dr Jędrzej Kałużny, w zabiegach o zyskanie przychylności UNESCO bardzo ważne jest wsparcie władz lokalnych i krajowych, bo na ostatnim etapie wnioskodawcą jest minister kultury danego państwa.

Spycimierzanie w Meksyku, fot. spycimierskiebozecialo.pl

Choć Boże Ciało w Spycimierzu już od wielu lat przyciągało pielgrzymów i turystów, to w ostatnich latach (szczególnie tych przed pandemią) można było zauważyć duży wzrost zainteresowania. W uroczystości brało udział kilka tysięcy ludzi. A sama miejscowość jest malutka, mieszka tam około dwieście rodzin. Wszyscy zaangażowani w kultywowanie tej tradycji spodziewają się, że po wpisaniu Spycimierza na listę UNESCO odwiedzających będzie jeszcze więcej. Niewykluczone więc, że za kilka lat powstanie tam hotel albo dom pielgrzyma.

Kwieciste archiwum

W miejscowości powstaje już za to wspomniane Centrum Spycimierskie Boże Ciało. – Postanowiliśmy stworzyć ośrodek, który byłby pomocą dla działalności Stowarzyszenia. Będzie to też miejsce opowiadające o kwietnych tradycjach, które znalazły się na liście UNESCO oraz na krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego – mówi dr Jędrzej Kałużny. Centrum ma łączyć w sobie funkcję muzeum i ośrodka kultury. Będzie miejscem spotkań mieszkańców – depozytariuszy tej tradycji – oraz wszystkich odwiedzających Spycimierz. Położony jest już dach, zaczyna się wykańczanie wnętrz. W przyszłym roku planowane jest jego otwarcie. Jednak już teraz instytucja ta działa w formie online. Prowadzimy tzw. warsztaty spycimierskie, a w ich ramach projekt badawczy „Społeczne archiwum spycimierskie” – mówi dyrektor Centrum. W archiwum zbierane są wywiady, zdjęcia, eksponaty dokumenty i filmy – wszystkie pamiątki i świadectwa dotyczące kwiecistej tradycji. W akcję zaangażowali się zarówno parafianie, mieszkańcy, jak i pracownicy Centrum „Spycimierskie Boże Ciało”.

Maria Pełka, prezeska Parafialnego Stowarzyszenia „Spycimierskie Boże Ciało”

– To będzie swoisty depozyt dla kolejnych pokoleń. Chcemy zebrać wszystkie pamiątki w jedno miejsce – podkreśla dr Kałużny. I choć – jak przyznaje – nośnikiem tej tradycji są przede wszystkim ludzie – to dobrze będzie zebrać materialne pamiątki i świadectwa ich wieloletniej działalności. Miejscem już interesują się naukowcy z różnych uczelni, szczególnie z wydziałów turystyki i geografii.

Projektowanie dywanów

Do budowy dywanów kwiatowych mieszkańcy przygotowują świeże kwiaty, m.in. róże, maki, chabry, bzy, piwonie i rumianki, ale także np. szyszki, paprocie, liście kasztanowca, mech. Do sypania dywanów używa się również ziemi, kory, trawy i tataraku. Najambitniejsi troskliwie hodują kwiaty i inne rośliny specjalnie na tę okazję. Wzory kwiatowe ze Spycimierza mają bogatą symbolikę religijną. Bywa, że cała misterna konstrukcja dywanu osiąga 2 km długości! Parafia pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Spycimierzu liczy około trzystu wiernych. W projektowaniu i układaniu dywanów kwiatowych biorą udział całe rodziny, a także sąsiedzi i mieszkańcy okolicznych wsi. Tradycja układania dywanów kwiatowych łączy rodziny i sąsiadów. Często zdarza się, że osoby, które już nie mieszkają w Spycimierzu i okolicach, przyjeżdżają do wsi specjalnie po to, by pomagać w układaniu dywanu kwiatowego.

>>> Iława: niezwykły dywan z kwiatów u oblatów [GALERIA]

Kwietne kompozycje są w Spycimierzu tworzone są nie tylko na uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. 1 maja na placu przy kościele w Spycimierzu zakwitają białe tulipany odmiany „Jan Paweł II”. Z kolei na 14 września – na święto Podwyższenia Krzyża – tworzony jest krzyż z kwiatów jesieni. A na Boże Narodzenie przygotowywany jest kwietny żłóbek.

Co roku o wejście na listę UNESCO zabiega wiele miejsc na świecie. W 2021 roku do listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości dołączyli Finowie. I oni też będą obecni podczas tegorocznego spycimierskiego Bożego Ciała. To muzycy z Kaustinen w Finlandii, którzy kultywują przekazywaną z pokolenia na pokolenie tradycję gry na skrzypcach. Wystąpią o godz. 13.30 i 15.45 przed kościołem parafialnym. Z kolei w kościele pw. Podwyższenia Krzyża będzie można podziwiać krakowskie szopki, czyli pierwszą polską tradycję na światowej liście. Z kolei w procesji, która wyruszy po mszy o godzinie 17:00 uczestniczyć będą goście z włoskiej Arteny, którzy zaprezentują kwiatowe krucyfiksy.

Od Polski, przez Włochy do Meksyku

Spycimierz zresztą już wiele lat temu rozwinął współpracę i relacje z miejscowościami na całym świecie, które kultywują podobną tradycję. Pierwszą podróż spycimierzanie odbyli do Hiszpanii. W uroczystość Bożego Ciała w miejscowości Ponteareas ułożyli kwietny obraz przedstawiający alfę i omegę. W 2015 roku delegacja udała się do Watykanu, gdzie na placu św. Piotra usypali wielokolorowy dywan, który przyciągnął uwagę zwiedzających. Rok później spycimierzanie byli gośćmi VI Międzynarodowego Kongresu Układania Kwiatów w Noto na Sycylii. Obraz przedstawiał scenę z legendy o niewidomej kasztelance ze Spycimierza. W tym samym roku w Irkucku na Syberii przedstawiciele parafii wspólnie z delegacją włoską ułożyli z pyłku kwiatowego portret Jana Pawła II. W maju 2019 r. w Pietra Ligure we Włoszech powstał kwietny obraz przedstawiający krzyż i kielich. Z kolei w ubiegłym roku wybrali się w długą podróż do Meksyku. Podczas festiwalu kwietnych obrazów delegacja ze Spycimierza zaprezentowała kompozycje zawierającą logo Stowarzyszenia.

Procesja w 2001 roku, zdj. M. Pełka, ze zbiorów: spycimierskiebozecialo.pl

– Aspirujemy do tego, by być centrum tradycji kwiatowych i z tego powodu chcielibyśmy utrzymywać kontakt z innymi tego tradycjami w Polsce i na świecie. Do tej pory udało się nam namierzyć kilkaset miejscowości na całym świecie. Staramy się z nimi utrzymywać bliskie stosunki. Będziemy o nich chcieli też wspominać na wystawie, która będzie w Centrum – dodaje dr Kałużny.

>>> Gorce: procesja Boże Ciała na wysokości 1300 metrów n.p.m.

W uzasadnieniu wniosku o wpisanie tradycji na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości przeczytać można było, że „dywany kwiatowe ze Spycimierza to dzieła sztuki, piękne, głęboko symboliczne, a zarazem ulotne, dające świadectwo duchowych przeżyć, ale i subtelnej estetyki i umiłowania piękna natury”. O tym, że uzasadnienie oparte jest na niezbitych dowodach i po prostu prawdzie będzie można się przekonać już w najbliższy czwartek 16 czerwca w Spycimierzu – w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa.