Święty Krzyż – trudna historia najstarszego sanktuarium w Polsce [FOTOREPORTAŻ]

Miejsce pogańskiego kultu zostało zamienione na opactwo benedyktyńskie, które z kolei po kilkuset latach stało się ciężkim więzieniem. Dziś Święty Krzyż jest jednym z najważniejszych sanktuariów w Polsce.

Łysa Góra, na której mieści się sanktuarium Świętego Krzyża, czasem chowa się w gęstych chmurach. Mgła zdecydowanie dodaje klimatu temu miejscu. Droga prowadząca przez stary, gęsty las sprawia wrażenie okolicy niemal nietkniętej ludzką ręką. W tę dziewiczą naturę, ciszę, spokój wchodzą dość liczne grupy pielgrzymów i turystów. Ich celem jest najstarsze w Polsce sanktuarium. Kiedyś należało do benedyktynów, dzisiaj posługują tam misjonarze oblaci. Najcenniejszym skarbem sanktuarium są Relikwie Drzewa Krzyża Świętego.

las, Święty Krzyż — Droga do sanktuarium. fot. Michał Jóźwiak, misyjne.pl

Historia Łysej Góry

Łysa Góra stała się miejscem kultu religijnego i gromadzenia ludności jeszcze w czasach pogańskich (1300-400 p.n.e.). Jego pozostałością jest wał kultowy, otaczający partię szczytową wzniesienia. Składa się on z dwóch części, mających kształt podkowy. Dowodzą tego także znalezione przez archeologów fragmenty zbroi i ułamki broni.

„Na jej szczycie znajdować się miała bożnica w bałwochwalstwie żyjących Słowian, gdzie bożkom Lelum i Polelum ofiary czyniono i podług innych czczono tu bożyszcza: Świst, Poświst, Pogoda” – czytamy w kronice Jana Długosza.

Legenda głosi, że Łysa Góra była także we wczesnym średniowieczu miejscem sabatów czarownic, podczas których świętowało się zmiany w naturze poprzez praktykowanie czarów i innych rytuałów. Po przyjęciu przez Polskę chrztu (966 r.) miejsca pogańskiego kultu były sukcesywnie zamieniane na te, które niosły treści chrześcijańskie. Na Łyścu uwidoczniło się to wzniesieniem murowanej świątyni pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej.

Opactwo benedyktyńskie

Do tej pory nie wiadomo skąd i kiedy dokładnie benedyktyni przybyli na Święty Krzyż. Przekazy kronikarskie są sprzeczne ze sobą i pełne legend. Tradycja przypisuje jednak fundację klasztoru Bolesławowi Chrobremu w 1006 r. W XIV w. trafiły tam Relikwie Drzewa Krzyża Świętego, czyli fragment krzyża, na którym umarł Jezus Chrystus. Opactwo odwiedzali królowie i ważne osobistości. W klasztorze pochowany jest m.in. książę Jeremi Wiśniowiecki, ojciec króla Michała Korybuta. Dzieje opactwa przerwała jego kasata w 1819 r. Bezcenne zbiory i wyposażenie wywieziono i rozgrabiono, zaś budynki klasztorne zaczęły popadać w ruinę.

Więzienie na Łysej Górze

Kiedy w 1882 r. wypędzono benedyktynów z Łyśca, władze rosyjskie postanowiły wykorzystać budynki klasztorne i, korzystając z przystosowanej infrastruktury, zamienić je na ciężkie więzienie. Sanktuarium, które dotąd żyło wiarą narodu, na kilkadziesiąt lat zmieniło się w miejsce katorgi tysięcy uwięzionych. Pomieszczenia obiektu mogły w sumie przyjąć od 700 do 800 mężczyzn, lecz w ostatnich miesiącach przed II wojną przebywało tu ponad 1000 osób.

>>> Góra morderców, czyli mroczna historia Świętego Krzyża [ZDJĘCIA]

grupa strażników przed główną bramą. fot. nac

Mieszkańcami ciężkiego więzienia przeważnie byli zdegenerowani kryminaliści. Odsiadywali kary za wyjątkowo ciężkie przewinienia, najczęściej skazani na dożywotnie pozbawienie wolności. Przejściowo jednak znajdowali się tutaj także więźniowie polityczni – na Świętym Krzyżu odsiadywał karę za udział w zamachu przywódca ukraińskich nacjonalistów – Stefan Bandera. We wrześniu 1939 r., pod naporem wojsk hitlerowskich, więzienie zostało zlikwidowane. Sam przebieg tej likwidacji pełen był dramatycznych momentów. Niemcy, ewakuując część więzienia, zostawili około 300 osób w zamknięciu, odcinając je od światła, wody i jedzenia – pozostawiając tym samym na śmierć głodową.

Oblaci na Świętym Krzyżu

W 1936 r. przybyli tu misjonarze oblaci, którzy przejęli część budynków. Wybuch wojny przerwał jednak prace nad odrodzeniem klasztoru. Podczas wojny Niemcy utworzyli tu obóz zagłady jeńców radzieckich. Liczbę ofiar szacuje się na 7–8 tysięcy, a ich zbiorowa mogiła znajduje się na polanie pod szczytem. We wrześniu 1939 r. klasztor został zbombardowany przez Luftwaffe i częściowo zniszczony. Odbudowa po wojnie ze względu na warunki polityczne była mozolna, ale powoli przynosiła rezultaty. Dziś na Świętym Krzyżu funkcjonuje nowicjat Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. Sanktuarium jest z kolei jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych w Polsce.