Warszawa: badacze apelują o rzetelne rozliczenie Kościoła z przeszłością – dla dobra Kościoła

– Rzetelne rozliczenie z przeszłością jest działaniem dla dobra Kościoła. Zaniedbania na tym polu uderzają w Kościół i są wykorzystywane przez jego przeciwników w bieżącym ideologicznym sporze – mówili uczestnicy panelu „Kościół w rzeczywistości PRL”, który odbył się w ramach konferencji „Karol Wojtyła wobec wyzwań PRL”, zorganizowanej w Warszawie w 103. rocznicę urodzin papieża – Polaka. Paneliści zadawali też pytanie o to, na ile Kościół dostrzega powagę tej sytuacji i jest w stanie w tym kontekście podjąć odpowiednie działania.

– Musi się skończyć czas „naskórkowego” opowiadania o pontyfikacie Jana Pawła II. Pora jest sięgnąć w głąb- powiedział kard. Kazimierz Nycz, dziękując za zorganizowanie konferencji w 103. Rocznice urodzin Karola Wojtyły. – Tematyka, którą podejmujecie: „Karol Wojtyła wobec wyzwań PRL” jest jednym z ważnych kluczy otwierania tego pontyfikatu dla współczesnych w Polsce i w świecie, zwłaszcza dla ludzi niewierzących, dla których perspektywa duchowa, chrześcijańska jest mniej istotna – powiedział.

Zaapelował też o szukanie prawdy o przeszłości z odpowiedzialnością. – Przestrzegam przed ahistoryzmem. Ważne jest, by nie oceniać lat minionych wg. kryteriów naszej dzisiejszej wiedzy. Ważne jest też, by nie wyciągać wniosków na temat całości na podstawie jednostkowych przypadków – podkreślił.

>>> Nauczanie św. Jana Pawła II pozostaje wciąż aktualne

Brak historycznej syntezy

Dr Jarosław Selin, podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego wyraził żal, że wciąż brakuje historycznej syntezy oceniającej stopień uwikłania Kościoła we współpracę z systemem komunistycznym. Jak podkreślił, dane szacunkowe wskazują, że było to ok. 10-15 proc. duchowieństwa co skłaniałoby do wniosku, że Kościół wobec opresji jakiej był poddawany „wyszedł z tarczą”. Podkreślił też, że dokonania Jana Pawła II stały się elementem naszej polskiej tożsamości, dlatego też ataki na Jana Pawła II można odbierać jako uderzenie w tę tożsamość.

Uczestnicy pierwszego konferencyjnego panelu „ Kościół w rzeczywistości PRL” odpowiadali na pytania prowadzącego Adama Hlebowicza z BEN IPN – o ideowy spór między chrześcijaństwem a marksizmem, o historię relacji państwo – Kościół oraz o archiwa i o to, co z nich dziś możemy wyczytać.

Prof. dr hab. Bogdan Szlachta z UJ zwrócił uwagę, że ideowa konfrontacja z marksizmem nie zaskoczyła Polaków i Kościoła w Polsce w 1945 r. Refleksje na ten temat – również w kontekście projektów komunistycznych poprzedzających myśl Marksa – prowadzone były już od lat 40. XIX w. i w tej tradycji intelektualnej zakorzeniony był Karol Wojtyła.

Zaznaczył, że jako filozof, Wojtyła próbował łączyć fenomenologię z tomizmem i korzystać z dokonań osób, które uznawane były w ówczesnych środowiskach naukowych.

Spór nt. koncepcji państwa

Mówił również o sporze nt. koncepcji państwa które dla marksistów miało ogarniać wszystkie sfery ludzkiego życia, podczas gdy Karol Wojtyła nawiązywał do koncepcji dualistycznej, zakładającej autonomię duchowości wobec tego, co doczesne i ziemskie. Jak zauważył prof. Szlachta, myślenie dualistyczne, mniej obecne na Wschodzie, jest klasycznym dziedzictwem kultury Zachodu.

Mówiąc o historii stosunków miedzy Kościołem a władzami PRL prof. Antoni Dudek z UKSW zaznaczył, że przez wszystkie lata Polski Ludowej władze stosowały wobec Kościoła metodę „kija i marchewki” – w zmiennych proporcjach.

Omawiając wzajemne stosunki w kolejnych latach zauważył, że od lat 70-tych szykany wobec Kościoła zaczęły być ukrywane, nawet w ramach aparatu represji. Wiele rzeczy np. przestało być dokumentowanych na piśmie. Zwrócił na to uwagę w kontekście ewentualnego ustalania skali uwikłania duchowieństwa we współpracę. Jego zdaniem ustalenie tej skali może być bardzo trudne, również z uwagi na zniszczenie licznych materiałów operacyjnych a także na niejednoznaczność źródeł, z których nie zawsze jasno wynika, czy relacje danego księdza z władzą są współpracą czy grą.

– Kościół z PRL nie wyszedł całkowicie z tarczą. Został bardzo głęboko poraniony. Za tarczą kryło się mnóstwo problemów, które są teraz ujawniane – powiedział prof. Dudek. – Po 1989 r. zaniedbał sprawę rzetelnego rozliczenia z przeszłością. Zostawił to swoim przeciwnikom i oni właśnie to czynią. – dodał.

Ideowy spór z Kościołem

Odnosząc się m.in. do książki Ekke Overbeeka, podkreślił, że jest to przykład działań w ramach bieżącego ideowego sporu z Kościołem, gdzie historia jest tylko pretekstem. Jak długo Kościół będzie z tym zwlekał, tak długo będzie to wpływało na jego bieżącą sytuację w Polsce – podkreślił.

Przypomniał, ze wiele osób liczyło na takie rozliczenie w latach 2007, 2008, gdy głośnia była m.in. sprawa abp Wielgusa. Wówczas jednak podjęto wyjaśnienia w sposób niedokładny. – To wróciło i będzie wracać – powiedział historyk.

– Wszyscy, którym leży na sercu dobro Kościoła musza wiedzieć, że dziś rozwiązaniem nie jest powoływanie diecezjalnych komisji historycznych, które wyślą swój raport do Stolicy Apostolskiej. Dziś potrzebne są poważne naukowe dyskusje nad kwestiami, które będą podnoszone przez osoby, którym zależy na podważeniu autorytetu Kościoła w roku 2023 i w kolejnych latach. Efektem tych dyskusji powinny być publikacje autorstwa osób, które nie prowadza bieżącej walki politycznej. Ich raporty muszą być publicznie dostępne – powiedział prof. Dudek.

– Pozostaje pytanie, czy strona kościelna rozumie powagę sytuacji i czy będzie zdolna do podjęcia odpowiednich działań – stwierdził.

>>> Ks. prof. A. Draguła: teologia w dialogu z naukami jest elementem kształtowania relacji państwo – Kościół

Materiałów jest wiele

W podobnym duchu wypowiadał się red. Tomasz Krzyżak z „Rzeczpospolitej”. Zaznaczając, że u progu III RP duża cześć archiwów została zniszczona podkreślił ,że materiałów do badań jest wciąż bardzo wiele. I należy je badać.

– Idea mówienia prawdy i odkrywania trudnej prawdy powoli w Kościele w Polsce zwycięża – powiedział odnosząc się m.in. do niedawnej decyzji Konferencji Episkopatu Polski o powołaniu komisji badającej przypadki wykorzystania seksualnego nieletnich przez duchownych. – Liczę na to, że ten interdyscyplinarny zespół powstanie i jego raport ujrzy światło dzienne – powiedział red. Krzyżak.

Do postulatów badania źródeł historycznych i rzetelnego rozliczenia się Kościoła z przeszłością, formułowanego przez wszystkich panelistów, odniósł się kard. Nycz. – Wyraził nadzieję, że wspomniana przez red. Krzyżaka komisja powstanie i osiągnie cel dla dobra prawdy. – Musimy się jednak wszyscy zgodzić, ze zmierzenie się z archiwami może nas doprowadzić do wniosków, których byśmy nie oczekiwali. Inaczej tego rodzaju działania nie miałyby sensu – powiedział.

Organizatorem konferencji naukowej „Karol Wojtyła wobec wyzwań PRL” w ramach projektu „Karol Wojtyła Polsce – Jan Paweł II światu” jest Muzeum Jana Pawła II i kard. Wyszyńskiego w Warszawie.