Warszawa: w niedzielę konsekracja cerkwi św. Sofii

W najbliższą niedzielę 14 maja nastąpi konsekracja prawosławnej świątyni Św. Sofii, czyli Mądrości Bożej, na warszawskim Ursynowie. Jest to pierwsza od ponad 100 lat prawosławna cerkiew zbudowana w Warszawie. Boskiej Liturgii o godz. 10.00 będzie przewodniczył prawosławny metropolita warszawski i całej Polski Sawa.

Kamień węgielny pod budowę prawosławnej świątyni w stolicy poświęcił w grudniu 2015 roku patriarcha ekumeniczny Konstantynopola Bartłomiej I. Od tego czasu trwały prace budowlane i wykończeniowe, polegające na „rozpisaniu”, czyli pokryciu ścian wewnątrz cerkwi freskami.

Cerkiew Św. Sofii, jak zaznacza metropolita Sawa, będzie pełniła rolę świątyni-pomnika upamiętniającego prawosławnych wyznawców, czyli męczenników XX wieku, tych, którzy walczyli o wolność Ojczyzny w czasie dwóch wojen światowych, zginęli w obozach hitlerowskich i sowieckich łagrach, w Katyniu, podczas Powstania Warszawskiego i na warszawskiej Woli.

>>> Metropolita Sawa przeprasza za swój list do patriarchy Cyryla: „wybaczcie mnie, grzesznemu”

Warszawska cerkiew w swojej architektonicznej bryle jest wzorowana na świątyni Hagia Sophia w Konstantynopolu, stąd też popularnie wśród wiernych przyjęła się nazwa: sobór św. Sofii, choć soborem, czyli katedrą metropolity Sawy pozostaje nadal cerkiew św. Marii Magdaleny na Pradze.

Świątynię zaprojektował architekt Andrzej Markowski, który niestety nie doczekał ukończenia budowy, zmarł w kwietniu 2019 r. Cerkiew zbudowana jest na planie wydłużonego kwadratu o wymiarach 37 x 30 metrów, wysokość głównej kopuły wynosi 21,6 metra.

Metropolita Sawa, fot. PAP/Paweł Supernak

W swoim wezwaniu cerkiew odwołuje się do chrześcijańskiej idei Sofii, czyli Mądrości Bożej.

Prawosławny duchowny ks. Łukasz Leonkiewicz posługujący w kaplicy św. Grzegorza Peradze na warszawskiej Ochocie wyjaśnia: W bizantyjskiej, czy szerzej filozoficznej myśli, Sofia, czyli Boża Mądrość, jest rozumiana jako pośrednik między Bogiem a światem. W Bizancjum jako Mądrość Bożą przedstawiano Chrystusa, przywołajmy choćby tekst liturgiczny z kanonu jutrzni bożonarodzeniowej: „…Tyś jest Chrystus, Boża Mądrość i Moc Boża”. Gdy idee bizantyjskie docierały przez Bałkany na Ruś, delikatnie się zmieniały; Sofię zaczęto utożsamiać z Matką Bożą, w której zamieszkał Chrystus.

Idee sofiologiczne odnajdują swoje odbicie w freskach pokrywających ściany świątyni. U góry w kopule widzimy Chrystusa Pantokratora. Otaczają go aniołowie, cherubini i archaniołowie, którzy jakby procesyjnie przechodzą naokoło kopuły. Takie przedstawienie nazywane jest Niebiańską Liturgią.

Kolejną upersonifikowaną Mądrość Bożą widzimy w prezbiterium: Bogurodzica siedząca na tronie trzyma na kolanach Chrystusa. Złote tło absydy dodaje majestatu całej kompozycji.

>>> Ukraina: seminarzyści prawosławni posprzątali polskie groby na cemntarzu we Lwowie

Między kopułą a prezbiterium na górze mamy jeszcze inną personifikację Sofii, jak wyjaśnia ks. Leonkiewicz bardzo charakterystyczną dla ruskiej ikonografii. – Jest nią Anioł, nazwany „Sofia-Mądrość Boża”, byt abstrakcyjny, w którym wszystkie elementy – chrystologiczny, maryjny i Deesis się kumulują. Mamy więc w warstwie ikonograficznej całą prawosławną syntezę tradycji teologicznej dotyczącą Sofii – wyjaśnia duchowny.

Prezbiterium od nawy głównej oddziela ikonostas, w którym oprócz ikon Bogurodzicy i Chrystusa Pantokratora, umieszczonych po bokach Bramy Królewskiej, znajdują się ikony świętych: Anny – matki Bogurodzicy, cesarza Konstantyna, św. Paisjusza Hagioryty – współczesnego greckiego świętego (zm. 1994), kanonizowanego w 2015 r., św. Spirydiona, św. Sawy Serbskiego – patrona obecnego metropolity, oraz św. Gabriela z Zabłudowa –męczennika prawosławnego z XVII wieku, który poniósł śmierć jako 6-letnie dziecko. Z prawej i lewej strony przy ikonostasie umieszczono dwie duże stare ikony szczególnie czczone w prawosławiu, jedna przedstawia Matkę Bożą Kazańską, a druga św. Mikołaja.

Zdj poglądowe, fot. PAP/Grzegorz Michałowski

Z lewej strony od prezbiterium wybudowano boczny ołtarz ku czci św. Pantalejmona, wielkiego męczennika i uzdrowiciela, jak głosi jego tytuł, z przełomu III i IV wieku. Otaczany jest on współcześnie dużym kultem.

Trwają prace malarskie przy wykończeniu chóru ze scenami raju i Sądu Ostatecznego. Całość mimo kolorów pastelowych uderza swoją barwnością.

Autorami projektu ikonograficznego są artyści z Ukrainy, ale w prace malarskie włączali się także inni malarze ikon, w tym siostry zakonne z Klasztoru św. Marty i Marii na Św. Górze Grabarce. Freski w świątyni można zaliczyć do współczesnego stylu ikonograficznego, charakteryzującego się naśladowaniem wzorców bizantyjskich i ruskich, co w ostatnim czasie jest dość popularne w słowiańskim prawosławiu.

Świętami szczególnie czczonymi będą: Narodziny Bogurodzicy (21 września), święto Prepołowienija (Połowa Pięćdziesiątnicy – ruchome, obchodzone 25-go dnia po Wielkanocy) i dzień pamięci św. wielkiego męczennika i uzdrowiciela Pantelejmona (9 sierpnia).

>>> Rosyjscy żołnierze i cywile prawosławni modlą się do „ikony” kolaboranta

Cerkiew zostanie konsekrowana 14 maja o godz. 9.00, następnie o godzinie 10.00 zostanie odprawiona Boska Liturgia z udziałem całego prawosławnego Episkopatu. Spodziewane są grupy pielgrzymów z całej Polski, głównie z Podlasia, zapewne także licznie przybędą nowi parafianie z Ukrainy. Zaproszenia skierowane zostały do przedstawicieli innych Kościołów chrześcijańskich.

***

Kościół prawosławny w Polsce (PAKP) uzyskał autokefalię od Patriarchatu Konstantynopola w 1924 roku. W tym samym 1924 roku rozebrano sobór Aleksandra Newskiego, postawiony przed I wojną światową (1912 r.) w centralnym punkcie stolicy na Placu Saskim. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku monumentalny sobór odbierano jako symbol rosyjskiej dominacji i carskiego panowania, dlatego mimo protestów wielu środowisk podjęto decyzję o jego rozbiórce. Warszawska cerkiew jest więc pierwszą od przeszło 100 lat świątynią prawosławną zbudowaną w stolicy. Będzie też trzecią świątynią prawosławną w Warszawie obok soboru św. Marii Magdaleny na Pradze (zbudowanego w latach 60. XIX w.) i cerkwi św. Jana Klimaka na Woli z początku XX w.

Pierwsza Boska Liturgia została odprawiona jeszcze na fundamentach świątyni Mądrości Bożej 27 grudnia 2015, celebrował ją zwierzchnik Kościoła prawosławnego w Polsce metropolita Sawa. Tego dnia powołano nową prawosławną warszawską parafię, której proboszczem został ks. prot. Adam Siemieniuk.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny – jeden z autokefalicznych, czyli samodzielnych, kanonicznych Kościołów prawosławnych, obejmuje jurysdykcją wszystkie parafie prawosławne na terenie Polski. Przedstawiciele Cerkwi szacują liczbę swoich wyznawców w Polsce na ponad 500 tys.