Bogate treści ubogich pieśni

Wiele tradycyjnych pieśni kościelnych wydaje się nam naiwnych, archaicznych, nieprzystających do naszej epoki. Jednak wbrew takiemu osądowi pieśni te, znane chociażby z rozlicznych modlitewników, prezentują często głęboką, mimo iż ujętą skrótowo teologię, tutaj – chrystologię i mariologię. 

 

Jezus Chrystus jawi się w pieśniach jako Pantokrator, inaczej Kosmokrator, czyli Pan wszechświata („Anioł pasterzom mówił”, „Cierniami uwieńczona”, „Wisi na krzyżu”, „O milcząca Hostio biała”, „O mój Jezu w Hostii skryty”, „Pan Jezus już się zbliża”, „Chrystus Pan w niebo wstępuje”). Jest On także postrzegany jako Mądrość, Światłość i Dawca pokoju („Mizerna, cicha”), ale również jako Mesjasz, Zbawiciel, Odkupiciel („Przybieżeli do Betlejem”, „Triumfy Króla Niebieskiego”, „Krzyżu Święty”, „W krzyżu cierpienie”, „Chrystus Pan w niebo wstępuje”). Określenie – Emmanuel – oznaczające „Boga z nami” znajduje się w kolędzie „W żłobie leży”, przypisywanej jezuicie Piotrowi Skardze, Słudze Bożemu. Zbawiciel jest porównywany również z „kwieciem różanym”, mianowicie w pieśni „Dobranoc, Głowo Święta”. Porównanie to nie dziwi, jeśli uwzględni się symbolizowanie Chrystusowej męki przez różę. Inne określenie Boga Wcielonego to „Baranek Boży”. Warto w tym miejscu przywołać jedną ze zwrotek pieśni „Krzyżu Święty”, która brzmi następująco:  

 

„Nędze by to serce było,  

Co by dziś nie zapłakało,  

Widząc Stworzyciela swego 

Na krzyżu zawieszonego, 

Na słońcu upieczonego  

Baranka wielkanocnego”.  

 

Jako Obraz Ojca, Zbawiciel widnieje w pieśni „Ludu, mój ludu”, a w pieśni „Bądźże pozdrowiona, Hostio żywa” określany jest tytułami: Baranek Boży, Boski Kapłan, Dobry Pasterz (ten ostatni tytuł pojawia się też w utworze „Przyjdźcie do Mnie, wszyscy”). W pieśni „Idzie, idzie Bóg prawdziwy” mamy takie tytuły jak: Sędzia, Twórca, Król, Pan, Światłość, Moc; w pieśni „Pójdź do Jezusa”: Lekarz, Ojciec, Pan, Mistrz, Król, a w pieśni „Na Twojej, Chryste, świętej skroni”: Światłość, Nadzieja, Miłość, Pokój Boży dusz, Król.  

 

Tytuły maryjne 

Równie sporo, a może i nawet więcej tytułów odnosi się do Maryi. Jawi się Ona jako Dziewica („Triumfy Króla Niebieskiego”), Królowa (święta, Pani nieba i ziemi, Pani świata, aniołów, apostołów, różańca, Polski) (na przykład w pieśniach „Błogosław, Matko”, „Bogarodzico, przeczysta Panno”, „Chwalcie, łąki umajone”), Rozdawczyni łask („Błogosław, Matko”), Opiekunka („Boga Rodzico, przeczysta Panno”), Korona dzieł Boskich, wywyższona ponad anioły („Chwalcie, łąki umajone”), Lilia bez zmazy, czyli grzechu pierworodnego, Estera („Ciebie na wieki”). Jeszcze inne Jej tytuły pojawiające się w pieśniach to chociażby: Pani anielska, Furta rajska, Ucieczka grzeszników, Matka miłości („Ciebie na wieki”) czy też Panna, Matka Zbawcy, Matka Odkupiciela, Pani, Szafarka łask, Nadzieja, Jutrznia, Gwiazda, Matka pocieszenia, Tron Boga, Słońce nadziei i łask, Różdżka Jessego, Różdżka Aaronowa, Tarcza, Królowa, Obrona, Lekarka chorych, Kwiat, Brama do raju, Róża ogrodowa, Matka łaski Bożej, Pośredniczka, Przybytek Boga, Cedr czystości, Wonność balsamu, Wspomożenie wiernych. Owe tytuły widnieją w pieśniach: „„Dobranoc Ci, Pani”, „Do Ciebie, Matko, Szafarko łask”, „Do Serca Twego”, „Do Twej dążym kaplicy”, „Gwiazdo zaranna”, „Jak szczęśliwa Polska cała”, „Królowej Anielskiej śpiewajmy”, „Królowo Apostołów”, „Maryjo, Matko”, „Matko Najświętsza”, „Matko Odkupiciela”, „Matko Pocieszenia”, „Matko Pomocy Nieustającej”, „Nie płacz już”, „O, której berła”, „O Maryjo, Kwiecie biały”, „Pełna świętości”, „Po górach, dolinach”, „Witaj, Królowo, Matko litości”, „Witaj, Maryjo”, „Witaj, święta i poczęta niepokalanie”, „Zawitaj, Królowo różańca świętego”, „Zawitaj, Matko Różańca świętego”, „Z dawna Polski Tyś Królową”, „Zdrowaś bądź, Maryjo” i „Złączymy razem”.  

 

 

Przymioty 

Wielokrotnie, wprost lub pośrednio akcentowanym w pieśniach przymiotem Boga jest Jego miłość miłosierna. To właśnie tę miłość ma u swoich podstaw Wcielenie (pieśń „Głos wdzięczny”). Bóg zatem jest miłosierny, ale nie tylko, bo i sprawiedliwy. Kierując się miłosierdziem, wyzwala z grzechu i jego skutków (na przykład: „Niebiosa, Rosę spuście nam z góry”, „Spuście nam na ziemskie niwy”, „Ach, ubogi żłobie”). Bóg jawi się również jako nieskończony (jako Bóg) i zarazem ograniczony naturą ludzką, czyli wcielony, jako zanurzony w Chwale, ale też jako ubogi i cierpiący („Bóg się rodzi”, „Do szopy, hej pasterze”, „Mizerna, cicha”). Bóg jawi się także jako wszechmocny („Otrzyjcie już łzy”, „Twoja cześć, chwała”). Wymieńmy również przymioty Boga Wcielonego, uwidocznione w pieśni „Idzie, idzie Bóg prawdziwy”, mianowicie bycie sprawiedliwym, łaskawym, prawym, przemożnym, wielmożnym, wiecznym i przedwiecznym. Pieśń „U drzwi Twoich” ukazuje takie przymioty Boga jak: święty, mocny, nieśmiertelny, żywy, prawdziwy, niezmienny w majestacie. Potrójne „święty” widnieje w pieśni „Upadnij na kolana”. O Jezusie Chrystusie jako posłusznym Matce i Ją szanującym mówi natomiast pieśń „Cześć Maryi”. 

 

Jeszcze więcej przymiotów odnosi się do Maryi. Jawi się Ona jako pokorna („Spuście nam”), pełna łaski („Rodzino Święta”), cicha, piękna i kochająca („Kochajmy Pana”, „Była cicha i piękna”, „Ciebie na wieki”). Dodajmy też, że widnieje także jako wdzięczna, litościwa, najświętsza i szczodrobliwa („Ciebie na wieki”). Jest wybraną, czystą, dobrą, czułą, błogosławioną („Dobranoc Ci, Pani”, „Do Ciebie, Matko, Szafarko łask”, „Już od rana”, „Królowej Anielskiej śpiewajmy”, „Matko Najświętsza”, „Matko Niebieskiego Pana”, „Nie płacz już”, „O, której berła”, „Weź w swą opiekę”, „Witaj, święta i poczęta niepokalanie”, „Zawitaj, Królowo różańca świętego”, „Zdrowaś bądź, Maryjo”). 

 

 

Misteria i misja 

Na pierwsze miejsce wysuwa się Wcielenie i dane nam przez Boga zbawienie. O naturach boskiej i ludzkiej  w Osobie Jezusa Chrystusa oraz o Jego zbawczej misji mówi chociażby pieśń „Archanioł Boży Gabriel”. O zbawieniu dokonanym przez Zbawiciela opowiadają także pieśni: „Do szopy, hej pasterze”, „Wśród nocnej ciszy”, „Jakaż to gwiazda”, „W krzyżu cierpienie”. Nie brakuje i nawiązania do istnienia zrodzonego, a nie stworzonego Mesjasza przed Jego inkarnacją, którą to prawdę przekazuje pieśń „Głos wdzięczny z nieba wychodzi”. Wcielenie wiąże się z kenozą, czyli uniżeniem. O kenozie Boga mówią na przykład kolędy „Bóg się rodzi” czy „Przystąpmy do szopy”. O triumfie Zbawiciela nad złem i wyrwaniu nas z objęć zła wspominają natomiast przykładowo pieśni: „Pójdźmy, wszyscy do stajenki”, „Nie zna śmierci” i „Zwycięzca śmierci, piekła i szatana”. W ostatniej z wymienionych pojawia się Jonasz jako prefiguracja Jezusa Chrystusa. Cud, o którym mowa, to trzydniowy pobyt Jonasza we wnętrzu morskiego stwora utożsamianego często z Lewiatanem, po czym znalezienie się proroka na brzegu morza. Cud ten nawiązuje do pobytu Zbawiciela w otchłani, czyli w piekłach, i do Jego zmartwychwstania. Chrystusowa Pascha stanowi także misterium, w którym następuje otwarcie nieba, co uwydatnia pieśń „Ach mój Jezu”. O wywyższeniu ludzkości przez Boga Wcielonego mówi kolęda „W żłobie leży”, a o Jego cierpieniu z powodu jej grzechów pieśń „Otoczon gronem świętych Aniołów”. Istnieje także pieśń zawierająca rozmowę Jezusa Chrystusa z Matką po Jego rezurekcji, mianowicie pieśń zatytułowana „Wesoły nam dzień dziś nastał”, w której Maryja cieszy się ze zmartwychwstania swojego Syna. Duchowe macierzyństwo Matki Bożej jest natomiast akcentowane w pieśni „O Święta Uczto”, a Jej cierpienie – na przykład w pieśni „Serce Twe, Jezu” (mówi o tym następujący fragment: „Serce Maryi Niepokalane, z Sercem Jezusa ukrzyżowane!”). Orędownictwo Matki Bożej postrzegane bywa jako niezwykle skuteczne („Biedny, kto Ciebie”), a sugerują je zawarte w pieśniach liczne, kierowane do Maryi wezwania. Wymieńmy niektóre: „„Maryjo, przyjm mię w opiekę swoją” („Boga Rodzico, przeczysta Panno”), „Wyjednaj łaski Bożej dar” („Do Serca Twego”), „Wspomagaj nas” („Gdy trwoga”), „Ucieczko grzesznych, módl się za nami!” („Matko Najświętsza”), „Nie opuszczaj nas!” („Matko pocieszenia”), „Salve, Regina!” („O Maryjo, moja radość!”, „Witaj, Królowo, Matko litości”) oraz „Broń nas” („Zdrowaś Maryjo, Boga Rodzico”!). 

 

Jednakże istnieją też pieśni sugerujące lub wręcz ukazujące na przykład karykaturalny wizerunek Boga. Taką pieśnią jest pochodząca z XVIII wieku „Serdeczna Matko”. W pieśni tej Bóg Ojciec urasta do postaci okrutnego tyrana-rodzica nie mającego w sobie krzty litości, a Syn okazuje się trudny – bez maryjnego pośrednictwa – do przejednania. Wskazują na to takie słowa jak „kiedy Ojciec rozgniewany siecze” i „Ty masz za sobą najmilszego Syna, /snadnie Go Twoja przejedna przyczyna, /Gdy Mu przypomnisz, jakoś Go karmiła”. Odchodząc od tej wypaczającej wizerunek Boga pieśni, pamiętajmy, by uświadomić sobie zawsze głębię wypowiadanej treści teologicznej. Wówczas oddanie Bogu czci pieśnią będzie z naszej strony bardziej dojrzałe. 

 

Zobacz także