Wiadomości

Fot. wikimediacommons/By Иконописная мастерская Елеон – Воскресение Христово, CC BY 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=52176864

Beata Legutko 2024-04-01

9 min. zajmie Ci przeczytanie tego artykułu.

Dlaczego świętujemy przez 8 dni, czyli co to jest oktawa?

Chyba najwięcej wiemy o biblijnej „siódemce”. W tekście pojawia się często, interpretatorzy nie mają wątpliwości, że to liczba oznaczająca Absolut. W przeciwieństwie do szóstki – ta najbardziej znana z apokaliptycznych opisów stała się liczbą niedoskonałości tego, co ziemskie, a potrojona jest liczbą bestii… Ale to nie siódemka staje naprzeciw szóstki w ostatecznej walce, a – zdaniem niektórych – ósemka.

W Piśmie Świętym

Pasjonaci tzw. gematrycznej interpretacji Pisma Świętego (czyli takiej, która przywiązuje wagę do wartości liczbowej wyrazów greckich lub hebrajskich, bo litery alfabetu były zarazem cyframi/liczbami), zwrócili uwagę na fakt, że liczbowa wartość imienia Jezus w wersji greckiej to 888. Sprawdzić to można bardzo prosto: każdej z liter greckiego alfabetu odpowiadają ustalone wartości liczbowe, w przypadku imienia Jezus wygląda to następująco: jota = 10; eta = 8; sigma = 200; omikron = 70; ypsilon, = 400, sigma = 200, czyli suma 10 + 8 + 200 + 70 + 400 + 200 = 888. I choć sama liczba 888 nie pojawia się w Biblii, gematryczna interpretacja otwiera szerokie możliwości dla kolejnych hipotez na temat boskiego znaczenia „ósemki”, i jej udziału w walce dobra ze złem.

>>> Skąd się wzięła tradycja śmigusa-dyngusa?

Każda liczba wspomniana w Biblii doczekała się symbolicznych interpretacji. Jak to wygląda w przypadku „ósemki”? Po pierwsze ósemka ma być symbolem nowej, odmiennej rzeczywistości. Mówi o tym historia stworzenia wszechświata. Bóg sześć dni pracował nad swoim dziełem, a siódmego dnia odpoczął i dzień ów pobłogosławił. Tydzień ma siedem dni, a ósmego wszystko zaczyna się od początku. Ósemka to też Porządek, Prawo Boże. Wiąże się ona z nakazami i zasadami – w ósmym dniu należało obrzezać potomka: „Z pokolenia w pokolenie każde wasze dziecko płci męskiej, gdy będzie miało osiem dni, ma być obrzezane” (Rdz 17,12), osiem dni Juda i jego towarzysze świętowali po ponownym poświeceniu zbezczeszczonego ołtarza: „Przez osiem dni obchodzili poświęcenie ołtarza, a przy tym pełni radości składali całopalenia, ofiary pojednania i uwielbienia” (1 Mch 4,56), tradycyjnie mówi się też o ośmiu błogosławieństwach (Mt 5,3-10), a „w jakieś osiem dni po tych naukach” [«Jeśli kto chce iść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech co dnia bierze krzyż swój i niech Mnie naśladuje! – przyp. red.] „wziął z sobą Piotra, Jana i Jakuba i wyszedł na górę, aby się modlić” (Łk 9,28), a potem przemienił się wobec nich.

zmartwychwstanie kamienie — Fot. pixabay/congerdesign

W architekturze

„Ósmy dzień tygodnia” – mówią niektórzy – jest również symbolem życia wiecznego, w którego tajemnicę chrześcijanin zostaje włączony przez sakrament chrztu świętego. Wiele chrzcielnic z okresu wczesnego chrześcijaństwa miało kształt ośmiokątny (oktagonalny). Dla wierzących chrzest i śmierć stanowią jedność, prowadzą do nowego życia: „Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć zostaliśmy razem z nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie – jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca” (Rz 6, 4). Zapewne dlatego nagrobki z dawnych czasów miały baldachimy nawiązujące do planu ośmiokąta. Baldachimy grobów królewskich na Wawelu, na przykład, wspierają się na ośmiu kolumnach. Ósemka bowiem symbolizowała także życie wieczne i doskonałość. W pismach Ojców Kościoła oznaczała dni i święta związane z ideą odradzania się przez chrzest i zmartwychwstanie, była znakiem nieśmiertelności duszy, Zmartwychwstania Chrystusa i ludzkości w dniu Sądu Ostatecznego. Zapewne też dlatego na planie ośmiokąta budowano świątynie. Przykładami są bazylika w Rawennie, kaplica cesarska w Akwizgranie czy w Polsce – kościół w Sękowicach. Ośmiokąt (oktagon) jest wpisanym w okrąg kwadratem o ściętych narożnikach i – mówią znawcy – przedstawia połączenie w nierozdzielną jedność nieba (symbolizowanego przez okrąg) z ziemią (symbolizowaną przez kwadrat).

>>> 3 symbole zmartwychwstania, o których nie miałeś pojęcia

I wreszcie symbol nieskończoności – położona ósemka. Autorem pomysłu był matematyk John Wallis, który w 1655 r. zaproponował użycie formy przewróconej ósemki jako znaku nieskończoności. On sam konsekwentnie używał tego symbolu, czynili to również naukowcy z późniejszych czasów i tak jest do dziś. Jak przystało na nieskończoność, symbol ów nie ma ani początku, ani końca…

Ósemka to oktawa. W muzyce – konsonans idealny. Symbol wieczności, pełni i nowego życia. Może o to też chodzi w pojęciu liturgicznej oktawy – ośmiu dni świętowania?

W liturgii

W obecnym kalendarzu liturgicznym mamy tylko dwie oktawy, związane z uroczystościami Wielkanocy i Bożego Narodzenia. Ale przez wieki sytuacja była nieco bardziej skomplikowana. Do 1955 r. w kalendarzu liturgicznym było tyle oktaw, że – mimo iż różnych stopni i ważności – wzajemnie na siebie nachodziły, kolidowały ze świętami i niedzielami, a kapłanom celebrującym Eucharystię sprawiały niemałe trudności. Osiem dni świętowano Wielkanoc i Zesłanie Ducha Świętego, Objawienie Pańskie i Boże Ciało, Boże Narodzenie, Wniebowstąpienie i Uroczystość Najświętszego Serca Jezusowego, istniały też oktawy świąt Maryjnych, Wszystkich Świętych (do dziś przez 8 dni można uzyskać odpust zupełny pod zwykłymi warunkami, nawiedzając cmentarz), poświęcenia kościoła i świąt patrona kościoła (tzw. odpust parafialny), obchodzono oktawy świąt apostołów, lub „wybitnych” świętych, np. św. Szczepana czy św. Wawrzyńca itp.

W 1955 r., w wyniku reformy Piusa XII, zrezygnowano z większości oktaw, w tym z oktawy Bożego Ciała, zostawiając tylko oktawę Bożego Narodzenia, Wielkanocy i Zesłania Ducha Świętego. Decyzję swojego poprzednika podtrzymał Jan XXIII, zaznaczając jednak, iż „tradycyjne nabożeństwa, które odbywały się przy licznym udziale ludu w dni byłej oktawy Bożego Ciała, można nadal odprawiać jako tzw. msze wotywne”. W Polsce do dziś zachowała się tradycja obchodzenia oktawy Uroczystości Ciała i Krwi Chrystusa, zazwyczaj związana z krótkimi precesjami dookoła kościoła po „zwykłej” mszy św. „z dnia”. Jest to dozwolone nawet po wspomnianych reformach liturgicznych, a Kościół, zwłaszcza polski, wręcz zachęca to praktykowania tego typu pobożności:

„Osobnym przeżyciem dla naszych wiernych są procesje eucharystyczne w uroczystość Bożego Ciała, poprzez całą oktawę tego święta, a także podczas tzw. odpustów parafialnych. Nie wolno zaniechać tych procesji. Chrześcijański lud naprawdę składa przy tej okazji publicznie świadectwo swej wiary i pobożności względem Najświętszego Sakramentu” (z Instrukcji KEP 1972 r.).

Jedno wielkie świętowanie

W 1970 r. zniesiono też oktawę Zesłania Ducha Świętego. I tak dziś, przez osiem dni liturgicznie świętujemy Boże Narodzenie i Wielkanoc. Oktawa Wielkanocna otwiera okres pięćdziesięciu dni do Zesłania Ducha Świętego, zwany okresem Wielkanocnym. Chociaż pierwsze świadectwo o uformowanej liturgicznie oktawie Wielkanocy znajdujemy w IV w., można wnioskować, że obchodzono ją już znacznie wcześniej. Liturgia oktawy od zawsze charakteryzowała się radosnym przeżywaniem zmartwychwstania Chrystusa. I tak jest do dziś. Szczególnie pamiętano o neofitach, który w Wigilię Paschalną przyjęli sakramenty chrztu, bierzmowania i Eucharystii. W każdym dniu oktawy celebrowano dla nich mszę św. ze specjalnymi kazaniami, tzw. katechezami mistagogicznymi. Wyjaśniano wtedy znaczenie znaków i symboli obecnych w otrzymanych sakramentach i w taki sposób wprowadzano nowo ochrzczonych w najgłębsze tajemnice wiary chrześcijańskiej. Owszem, teoretyczną wiedzę zdobywali w czasie katechumenatu – ale tego, co najważniejsze, mogli doświadczyć tylko dzięki łasce sakramentów. Okres oktawy nazywany był także „białym tygodniem”, a niedziela ją kończąca – „Białą Niedzielą”. W czasie chrztu neofici otrzymywali białe szaty (oznaczały one narodziny nowego człowieka), które nosili przez cały tydzień aż do niedzieli włącznie. Od 2000 r. – decyzją papieża Jana Pawła II – drugą niedzielę Wielkanocy świętujemy jako Niedzielę Miłosierdzia Bożego.