Estonia: stulecie Kościoła katolickiego. Trudna przeszłość i szansa

„Sto lat może nie wydawać się dużo dla 2000-letniego Kościoła, ale w przypadku Estonii było to naprawdę wyzwanie” – powiedział biskup Philippe Jourdan.

Pochodzący z Francji administrator apostolski Estonii w wywiadzie dla Radia Watykańskiego – Vatican News, opowiada jak tamtejszy Kościół przygotowuje się do obchodów 100. rocznicy ustanowienia go administraturą apostolską i o wyzwaniach jakie estoński Kościół musiał znosić przez dziesięciolecia rządów sowieckich oraz o nadziejach, jakie katolicy wiążą z jego przyszłością. 1 listopada 1924 r. papież Pius XI utworzył administraturę apostolską Estonii, oddzielając to terytorium od archidiecezji ryskiej na sąsiedniej Łotwie. Sama Estonia uzyskała niepodległość od Rosji zaledwie sześć lat wcześniej, w 1918 roku, a katolicy w Estonii dążyli do utworzenia własnego lokalnego Kościoła, choć katolicy byli obecni na terytorium dzisiejszej Estonii od wielu stuleci, a ich historia nie była łatwa.

>>> Estonia: w kraju mówi się aż 243 językami

Trudna przeszłość

Kolejne dziesięciolecia okazały się jednak trudne dla rodzącego się Kościoła. W 1931 r. papież Pius XI powierzył administrację apostolską abp. Eduardowi Profittlichowi, jezuickiemu misjonarzowi niemieckiego pochodzenia. Starał się on zbudować lokalny Kościół katolicki, którego większość wyznawców pochodziła z zagranicy. Ponieważ od czasów reformacji w Estonii istniała silna obecność luteran, abp Profittlich starał się budować relacje ekumeniczne i promował wiarę katolicką w prasie. W 1940 r. wojska sowieckie najechały Estonię i deportowały dziesiątki tysięcy ludzi do łagrów na Syberii.

„Mój poprzednik, abp Profittlich, zmarł w więzieniu w sowieckim gułagu. Jako wikariusz generalny spędził 10 lat w więzieniu na Syberii i wrócił w bardzo, bardzo złym stanie zdrowia. Wielu księży zostało wydalonych. To był bardzo trudny czas; można powiedzieć, że był to czas męczenników” – mówi bp Jourdan.

Spośród 1,1 miliona mieszkańców w 1949 roku, około 20 proc. Estończyków zostało deportowanych mniej więcej w tym samym czasie, co abp Profittlich.

„Nie ma rodziny w Estonii, która nie miałaby ofiary Gułagu z tamtych czasów. Życie abp Profittlicha jest prawdziwym symbolem życia narodu estońskiego w XX wieku” – wyjaśnia bp Jourdan.

Kiedy Związek Sowiecki upadł w 1991 r., Kościół katolicki w Estonii odrodził się, co doprowadziło do odnowienia katolicyzmu w tym kraju.

„Powiedziałbym, że cierpienia wszystkich katolików w Estonii w ciągu ostatnich 100 lat przyniosły owoce” – dodaje bp Jourdan.

Wydarzenia z okazji stulecia

Aby uczcić swoją bogatą historię i stulecie istnienia, Kościół w Estonii zaplanował serię wydarzeń, które odbędą się w dniach 2 – 3 listopada 2024 roku. Głównym punktem obchodów będzie Msza św. w katedrze św. Piotra i Pawła w Tallinie.

„Zaprosiliśmy wiele osób z zagranicy, zwłaszcza z krajów sąsiednich i z Kościołów, które miały dla nas szczególne znaczenie w czasach sowieckich” – mówi bp Jourdan.

Jako przykład wymienia biskupa Raimo Ramóna Goyarrolę Beldę, biskupa Helsinek w Finlandii, którego poprzednicy udzielali sakramentu bierzmowania katolikom w Estonii w czasach sowieckich. Innym ważnym gościem ma być arcybiskup Zbigniew Stankiewicz, arcybiskup Rygi na Łotwie, do którego diecezji Estonia należała w przeszłości.

Fot. Hedwig Storch, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16547586

Podczas jubileuszowego weekendu odbędą się konferencje poświęcone badaniom nad historią lokalnego Kościoła. W ramach przygotowań do jubileuszu katolicy zorganizują pod koniec sierpnia pielgrzymkę do najstarszego sanktuarium maryjnego w kraju, XIII-wiecznej kaplicy w Viru-Nigula.

Bp Jourdan zwraca uwagę, że „przypadkowo” coroczne Europejskie Spotkanie Młodych Wspólnoty z Taizé odbędzie się w Tallinie pod koniec grudnia.

„Niekoniecznie ma to coś wspólnego z jubileuszem, ale oczywiście wykorzystamy tę okazję, aby powiedzieć młodym ludziom więcej o tym jubileuszu” – mówi bp Jourdan.

Spojrzenie na świętych jako wzór heroicznego oddania

Stulecie urodzin daje Kościołowi w Estonii okazję do podkreślenia życia i męczeństwa abp. Profittlicha, poprzednika bp. Jourdana. Wniosek o beatyfikację sługi Bożego jest obecnie rozpatrywany przez watykańską Dykasterię ds. Kanonizacyjnych.

„Jest to dla nas bardzo ważne, ponieważ byłby on pierwszym świętym Kościoła katolickiego w Estonii” – mówi bp Jourdan. „Niezależnie od tego, czy zostanie beatyfikowany, czy nie, jego sprawa dała nam możliwość wyjaśnienia, kim są święci, zwłaszcza naszym luterańskim braciom i siostrom, którzy mogą nie rozumieć katolickiej koncepcji świętego” – dodaje.

W okresie poprzedzającym setną rocznicę, katolicy w Estonii spoglądają na swojego ojca w wierze, abp Profittlicha, jako źródło inspiracji.

„Święci nie są ludźmi, którzy biorą dla siebie miłość, jaką powinniśmy darzyć Chrystusa. Są to ludzie, którzy otrzymali łaskę Bożą i stali się świętymi, ponieważ w pełni otrzymali łaskę Bożą” – podsumowuje bp Jourdan.

Eduard Profittlich (1880-1942) był Niemcem i pierwszym biskupem w Estonii od czasu XVI-wiecznej reformacji. W 1913 r. wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Po święceniach kapłańskich zgłosił się do tzw. misji wschodniej przygotowującej w okresie międzywojennym kadry misjonarskie na teren Związku Sowieckiego. Studiował w związku z tym w Papieskim Instytucie Wschodnim w Rzymie, a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, uzyskując doktoraty z filozofii i teologii. Następnie pracował wśród Polaków mieszkających na terenie Niemiec.

>>> Ks. Tomasz Materna: abp Profittlich może być patronem przyjaźni polsko-niemiecko-estońskiej

W 1930 r. wyjechał do Estonii, gdzie Polacy również stanowili trzon katolickiej wspólnoty. Tam został rok później administratorem apostolskim, a w 1936 r. papież mianował go arcybiskupem. Po zajęciu w 1939 r. krajów bałtyckich przez ZSRR i nasileniu się prześladowań Kościoła abp Profittlich nie zdecydował się na powrót do Niemiec. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej w 1941 r. został aresztowany i skazany na śmierć pod zarzutem antyradzieckiej agitacji i szpiegostwa. Wyrok został wykonany przez rozstrzelanie w Kirowie 22 lutego 1942 r.

Rozpoczęty w 2002 r. proces beatyfikacyjny abp. Profittlicha prowadził początkowo episkopat Rosji, później zaś zajęła się nim administratura apostolska Estonii. Obecnie wniosek jest rozpatrywany przez watykańską Dykasterię ds. Kanonizacyjnych.