Ku spotkaniu z wiecznością

Jednym z podstawowych egzystencjalnych zagadnień, z jakim od zawsze zmaga się człowiek, jest pytanie o cel życia i znaczenie śmierci.

Każda religia, próbując udzielić odpowiedzi na te nurtujące ludzkiego ducha pytania, wskazuje, iż życie nie ogranicza się do tego świata. Największe systemy religijne na różne sposoby przedstawiają rzeczywistość czekającą człowieka po śmierci. Łączy je przekonanie, iż obecne życie jest tylko wstępem do ostatecznej rzeczywistości, a szczęście po śmierci uzależnione jest od uczynków w życiu doczesnym. Ważnym czynnikiem w każdej religii jest zaangażowanie bliskich w ostatnie pożegnanie i rola obrzędów pogrzebowych, które pomagają w osiągnięciu upragnionego spoczynku.

Judaizm

Niech będzie wywyższone i poświęcone Imię Jego wielkie w świecie, który zostanie odnowiony i w którym zmarli zostaną wskrzeszeni do życia wiecznego – tymi słowami kadiszu, żydowskiej modlitwy, rodzina żegna swego zmarłego. Judaizm niesie swym wyznawcom zapewnienie o nieśmiertelności duszy oraz zmartwychwstaniu ciał. Co prawda w czasach Jezusa istniało stronnictwo saduceuszy, odrzucające wiarę w życie po śmierci, ich poglądy jednak nie zostały przyjęte przez ogół żydów. Wśród 13 zasad wiary, sformułowanych przez Mojżesza Majmonidesa – jednego z największych autorytetów judaizmu rabinicznego – znajduje się prawda o zmartwychwstaniu: „Wierzę pełnią wiary, że zmarli zmartwychwstaną do życia, kiedy tylko Stwórca, błogosławione jest Jego Imię, tego zechce”. Stanie się to, gdy przyjdzie Mesjasz – wtedy dusze zjednoczą się na nowo z ciałem wskrzeszonym z grobu.

Macewa

Wiara w zmartwychwstanie ciał wyraża się w trosce o godny pochówek zmarłego. Poza gminami reformowanymi judaizm odrzuca kremację – ciało należy obmyć i owinięte w lniany całun złożyć w trumnie. Specjalne obrzędy pogrzebowe, okres żałoby i pamięć o zmarłym są religijnym obowiązkiem rodziny i wspólnoty żydowskiej. Ważnym symbolem jest pochowanie zmarłego w taki sposób, aby jego twarz i stopy zwrócone były w kierunku Jerozolimy. Żydowskie nagrobki są raczej skromne, zwieńczone macewą – płytą nagrobną, zawierającą dane o zmarłym, błogosławieństwo i symbole żydowskie.

Islam

Doktryna islamu podaje do wierzenia prawdę o zmartwychwstaniu umarłych w dniu Sądu Ostatecznego. Będzie to dzień wielkiej nagrody dla sprawiedliwych i straszliwej kary dla grzeszników. Koran w wielu miejscach wzywa do nawrócenia i w obrazowy sposób przedstawia mający nadejść sąd:

Czy człowiek sądzi,
że My nie zbierzemy jego kości?
Ależ tak!
My mamy moc
ponownie ułożyć nawet jego palce.
[…] Do twego Pana, tego Dnia,
nastąpi pewny powrót.
Będzie obwieszczone człowiekowi tego Dnia
to, co przygotował pierwej, i to, co odłożył.
(sura 75, 3-6. 12-13)

Celem każdego człowieka jest powrót do Boga, śmierć zatem nie ma negatywnego charakteru, jest przyjmowana z wiarą i nadzieją. Zwyczaje pogrzebowe nakazują, aby zwłoki poddać obmyciom rytualnym (takim samym jakie odbywa przed modlitwą człowiek żyjący), a następnie owinięte w płótno, złożone na noszach lub w prostej trumnie zanieść do meczetu, gdzie imam odmówi przepisane na tę okoliczność modlitwy. Następnie kondukt pogrzebowy wyrusza na cmentarz. Po drodze oraz na cmentarzu odmawiane są wersety Koranu, dopóki zmarły nie spocznie w grobie. Ciało ułożone zostaje na prawym boku, a twarz jest zwrócona w kierunku Mekki. Muzułmańskie groby są proste, a płyty nagrobne pozbawione zbędnych ozdób.

Koło Sansary

Hinduizm

Sansara – cykl kolejnych wcieleń, kołowrót życia i śmierci – to jeden z podstawowych elementów hinduistycznego pojmowania rzeczywistości. Podlega mu każda żyjąca istota, odradzając się w różnych światach i formach. Stan ten postrzegany jest negatywnie, uważany za nieszczęście, a najwyższym celem istnienia jest osiągnięcie mokszy – czyli uwolnienie z kołowrotu narodzin i śmierci i zjednoczenie duszy człowieka (atman) z wiecznym Absolutem, duszą uniwersalną (brahman).

Drogę duszy ludzkiej po śmierci opisują Purany – święte teksty hinduizmu. Nieśmiertelna dusza poddana zostaje sądowi i skazana na nagrodę w niebie – szczęśliwym świecie przodków i bogów – lub karę w piekle, podziemnym świecie. Jednak oba te stany są przejściowe, po pewnym czasie następuje bowiem kolejne wcielenie – aż do osiągnięcia mokszy.

Bardzo ważne dla zmarłego jest odprawienie przez potomków odpowiednich ceremonii pogrzebowych. Powszechnym zwyczajem jest kremacja, bowiem zniszczenie fizyczne ciała pozwala duszy udać się w dalszą drogę. Wcześniej ciało jest obmywane, namaszczane i ubierane w nowe szaty, czoło smarowane proszkiem z drzewa sandałowego, a usta nawilżane wodą ze świętej rzeki. Ostatniej drodze zmarłego towarzyszą pieśni, recytacja mantr i tekstów z Wed. Ciało ułożone zostaje na stosie pogrzebowym stopami na południe, a podpalenia stosu dokonuje najstarszy syn. Zebrane prochy zostają zakopane lub wysypane do rzeki – najbardziej upragnionym miejscem dla wiernych jest święta rzeka Ganges. Przez kolejne 10 dni po pogrzebie krewni odprawiają dalsze rytuały (np. symboliczne dary z jedzenia – ryżu i sezamu), a raz w roku odprawiana jest ofiara ku czci przodków.

Wejście Buddy w stan nirwany

Buddyzm

Buddyzm, jako religia wyrosła w Indiach, przyjął przekonanie o konieczności ponownych wcieleń wynikających z uwikłania każdej istoty w koło sansary. Nowe spojrzenie buddyzmu to uznanie, iż cała doczesna rzeczywistość sprowadza się do cierpienia. Wszystko jest cierpieniem, ponieważ jest nietrwałe i iluzoryczne. Młody Siddartha Gautama, wychowywany przez ojca z dala od wszystkiego, co mogłoby zakłócić radość życia, nie był świadomy istnienia cierpienia, dopóki nie wyruszył z pałacu i nie spotkał starca, chorego i zmarłego, niesionego na miejsce kremacji. Poruszony do głębi odkryciem kruchości ludzkiego życia, postanowił znaleźć wyzwolenie z cierpienia. Po latach poszukiwań doznał oświecenia i zaczął nauczać, że przyczyną wszelkiego cierpienia są nasze pragnienia, to one bowiem zatrzymują nas w kręgu kolejnych wcieleń. Ich wygaśnięcie sprawi, że człowiek nie będzie musiał się już odradzać i wejdzie w upragniony stan nirwany (porównywanej ze zdmuchnięciem płomienia).

Tak więc dla buddysty najwyższym pragnieniem jest osiągnięcie nirwany – niedefiniowalnego stanu, spełnienia soteriologicznych dążeń. Jest to jednak bardzo trudne i wymaga długiej drogi poprzez liczne wcielenia. Całe życie, ale szczególnie chwila śmierci, decyduje o przyszłości umierającego, dlatego ważne jest towarzyszenie mu i pomoc w osiągnięciu stanu łagodności, równowagi i współczucia. Wtedy może on liczyć na odrodzenie w szczęśliwszym wcieleniu. Obrzędy pogrzebowe różnią się w zależności od poszczególnych tradycji, ale zawsze są wydarzeniem wspólnotowym. Najpowszechniejszą formą pogrzebu jest kremacja – w krajach buddyjskich odbywa się ona publicznie, a wokół stosu gromadzą się bliscy. W Tybecie praktykuje się tzw. podniebny pogrzeb, polegający na wystawieniu ciała na pokarm dla sępów. Wyraża to hojność zmarłego, który w ten sposób oddaje innym istotom żyjącym wszystko, co posiada.