„Madonny Kaszubskie” – czyli pierwszy zbiór pieśni maryjnych w języku kaszubskim

Teksty utworów poświęconych wizerunkom Maryi z kaszubskich sanktuariów i szczególnych miejsc kultu napisał Tomasz Fopke, lokalny artysta i działacz. Muzykę skomponował twórca młodego pokolenia, Michał Sołtysik. „Madonny kaszubskie” to pierwszy taki zbiór maryjnych kompozycji w języku kaszubskim.

„Madonny kaszubskie” to wydany właśnie cykl 11 pieśni na baryton z fortepianem do słów Tomasza Fopkego – poety, tłumacza, wykładowcy, doktora sztuk muzycznych. Twórca zaproponował skomponowanie muzyki Michałowi Sołtysikowi – laureatowi konkursów na kompozycje do słów w języku kaszubskim, m.in. pierwszego miejsca w I Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim im. Renaty Gleinert.

>>> Tora po kaszubsku: na zôczątkù Bóg stwòrził niebò i zemiã [NASZA ROZMOWA]

– W naszej rodzimej, kaszubskiej literaturze muzycznej, jakkolwiek przybywa nowych artefaktów, to jednak wciąż brakuje cyklów pieśni religijnych. „Madonny Kaszubskie” to pierwszy taki zbiór, dedykowany Matce Boskiej, a właściwie jedenastu Matkom Boskim Kaszubskim. Trawestując słowa Pana, rzec można: „Bierzcie i śpiewajcie!” – mowi Tomasz Fopke.

Publikacja stanowi ważny wkład w kaszubską kulturę i pobożność, gdyż w języku kaszubskim nie ma dawnych pieśni nabożnych. Kaszubi w kościele śpiewali po łacinie lub po polsku i niemiecku, kaszubiąc słowa nabożnych pieśni. Pierwszą oryginalną kaszubską pieśnią nabożną jest „Swiónowskô Panienka” ks. Franciszka Gruczy. Wykonano ją podczas koronacji MB Sianowskiej na Królową Kaszub, 4 września 1966 r.

Każda z kompozycji „Madonn Kaszubskich” to wyjątkowa opowieść muzyczna o kaszubskich miejscach kultu maryjnego, na co wskazują tytuły poszczególnych części: „Nënkò z Wejrowa”, „Matkò Bòskô Pòlanowskô”, „Matkò òd Wiôldżégò Mòrza”, „Matinkò Żukòwsczi Zemi”, „Litaniô do Matczi Bòsczi Kaszëbsczi”, „Kòscérskô Matinkò”, „Matkò z Chwaszczëna”, „Pani ze Swiónowa”, „Madonno stolëmnégò miasta”, „Matkò niesama”, „Matkò Rożańcewô”.

– Cykl stanowi owoc współpracy autorskiej, którą zaproponował mi pan Tomasz Fopke, dyrektor Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. W zbiorze znajduje się nie tylko 65 stron nut (około 40 minut muzyki), ale także wstęp napisany przez autora słów oraz kaszubskie teksty pieśni zestawione z polskimi przekładami. Kolejność pieśni ułożona jest według konkretnego sensu muzycznego, opierającego się na immanentnych kontrastach. Obrazują one „morską” dialektykę przypływu i odpływu, stanowiąc dźwiękowy wizerunek drogi człowieka w dwóch egzystencjalnych wymiarach: pierwszy to wewnętrzna ścieżka poszukującego wędrowca reprezentująca osobistą duchowość, a drugi to uczestnictwo w zewnętrznym – oficjalnym, społecznym (i jednocześnie lokalnym) kulcie. Warto zaproponować znajomym śpiewakom i pianistom, aby do swojego repertuaru włączyli utwory w języku kaszubskim – mówi KAI kompozytor Michał Sołtysik.

>>> Ukazał się trzeci tom „Biblii Aramejskiej”

Fragmenty zbioru można obejrzeć na stronie Wydawnictwa Muzycznego TRIANGIEL. 

Za życzliwą zgodą autora tekstu, Tomasza Fopke, publikujemy fragmenty wstępu:

Ziemia kaszubska jest bogata w miejsca kultu maryjnego. Obok sanktuarium sianowskiego wskazać można choćby sanktuaria: swarzewskie, wejherowskie i kościerskie, i szereg miejsc, gdzie odnotowano łaskami słynące figurki czy obrazy z wizerunkiem Matki Jezusa. Matka Boża inspiruje kaszubskich twórców, poetów i kompozytorów, toteż na jej cześć powstają oryginalne słowa, do których tworzone są autorskie melodie. Z pewnością jest wiele pieśni polskich i ogólnopolskich, które są chętnie wykonywane w miejscach kultu Maryi na Kaszubach i szerzej, na Pomorzu. Ale u nas coraz częściej i chętniej pieśni wykonuje się w języku kaszubskim. Łaskawy los, albo pewniej — Najwyższy sprawił, że na mojej drodze zawodowej znalazł się utalentowany kompozytor najmłodszego pokolenia, Michał Sołtysik. Spotkawszy się przy okazji zwycięskiego dlań rozstrzygnięcia konkursu w Wejherowie — zaproponowałem współpracę autorską, co następnie skonkretyzowaliśmy internetowo. Przesyłałem kolejne teksty kaszubskie, ich tłumaczenia i nagrania wymowy, co jest niezmiernie istotne dla zachowania prozodii języka w pieśni.

„Madonny…” nie są utworem, który będzie powszechnie wykonywany przez wiernych podczas liturgii Mszy Świętej — nie taki był bowiem zamysł twórczy autorów. Powstał cykl pieśni przeznaczony do interpretacji artystycznej przez śpiewaka i pianistę. Samo użycie fortepianu wyprowadza ten cykl pieśni z przestrzeni sacrum kościoła do ogólnodostępnej sfery profanum. Stworzono dzieło o znacznym stopniu trudności, zarówno w części muzycznej jak i słownej. Dlatego, dla pełnego zrozumienia treści pieśni – zestawiono je z ich polskim przekładem.

„Madonny kaszubskie” stanowią zatem wyzwanie w pełnym tego słowa znaczeniu. Wypełniają swoje własne miejsce pośród wciąż bogatszej kolekcji artefaktów muzycznych do słów kaszubskich. W warstwie tekstowej dominuje prosty przekaz, który według mojej koncepcji miał być rozmową. Człowieka z Bogiem. Dziecka z Matką. Matkami. Pewnym rodzajem modlitwy. Orationis per cantus…

***

Poniżej publikujemy jedną z pieśni oraz jej tłumaczenie.

Matkò òd Wiôldżégò Mòrza

Czej chaja i wałë

tatk z mòrza nie wrôcô

a nënka wëzérô

a żdaje pò nocy

Matkò òd Wiôldżégò Mòrza

strzeże òd gòrzu

Matkò òd Môłégò Mòrza

pòmòżë wierzëc

Matkò Rëbackô

darzë w robòce

Matkò Kaszëbskô

bróń swòje dzecë!

Czej bôtã wëjedze

a nałowi sledzy

Tej Bóg błogòsławi

w kòżdi pògòdze

na dënëdżi wësoczé

żochë pieczelné

na stegnë codniowé

i drodżi niedzelné

Tómk Fópka, Chwaszczëno, 28 zélnika 2018 rokù, gòdz. 05.01

Matko Bałtycka

Gdy szkwał i fale morskie

tatko z morza nie wraca

a matuś wygląda

i czeka po nocy

Matko Bałtycka

zachowuj od gniewu

Matko Zatoki

umacniaj wiarę

Matko Rybacka

szczęść w pracy

Matko Kaszubska

broń swoich dzieci!

Gdy wypłynie łodzią

i śledzi nałowi

Bóg pobłogosławi

w każdej pogodzie

na wysokie fale

piekielne prądy

ścieżki codzienne

i drogi niedzielne

Zobacz także