Ewangelia w praktyce [MISYJNE DROGI]

My dajemy wędkę. Chcemy pokazać, że można żyć inaczej – przekonują misjonarze, na co dzień pracujący w miejscach, w których dzieci ciągle jeszcze są wykluczane z edukacji, także tej podstawowej. Praca misyjna to nie tylko bezpośrednie głoszenie Chrystusa, ale również organizacja i prowadzenie różnego rodzaju placówek edukacyjnych. To wyraz ewangelicznej troski o człowieka.

Potrzeby są ogromne. Z danych UNESCO wynika, że na całym świecie dostępu do edukacji po- zbawionych jest 244 mln dzieci. Najwięcej, bo aż 98 mln – w Afryce Subsaharyjskiej. To też jedyny region na świecie, w którym rośnie liczba dzieci wykluczonych z systemu oświaty. Nie lepiej jest w Azji Środkowej i Południowej. Tam z różnych względów nie może uczyć się 85 mln dzieci. W efekcie wiele z nich narażonych jest na liczne niebezpieczeństwa: na styczność z handlarzami ludźmi (m.in. do prostytucji nieletnich), współczesne niewolnictwo (praca za mniej niż 1,5 $ za 12 godzin pracy), rekrutację przez bojówki, wczesne ciąże czy wczesne małżeństwa.

>>> Dzięki mieszkańcom podkarpackiego Rymanowa syryjskie dzieci będą mogły dojechać do szkoły

Edukacja według UNESCO to jedyna skuteczna metoda przeciwdziałania ubóstwu i biedzie. Wykluczenie z systemu edukacji skutkuje wykluczeniem w innych dziedzinach, ono bowiem – jak zauważa papież Franciszek – „dotyka samego korzenia przynależności do społeczeństwa, w którym człowiek żyje, jako że nie jest w nim na samym dole, na peryferiach, lub bez władzy, ale jest poza nim. Wykluczeni nie są «wyzyskiwani», ale są odrzuceni, są «niepotrzebnymi resztkami»”. Kościół, mając na uwadze troskę o tych najsłabszych, robi więc wszystko, by ludzie ci nie odczuli skutków wykluczenia. To wyraz ewangelicznej troski o człowieka.

Troska o edukację

Jednym z takich działań jest troska o edukację najuboższych, która nie tylko – jak podkreśla Franciszek w adhortacji Querida Amazonia – rozwijałaby ich możliwości, ale przede wszystkim ich dowartościowała. Kościół bowiem w toku swoich dziejów umożliwiał ludności dostęp do wiedzy, bez dyskryminacji ze względu na pochodzenie, możliwości ekonomiczne, płeć czy religię. „Kościół wnosi swój wkład w umożliwienie docenienia i wykorzystania darów, jakie Bóg złożył w sercu każdego człowieka” – pisał z kolei Benedykt XVI w adhortacji Africae munus.

>>> Papieskie Dzieła Misyjne – docierają często tam, gdzie nikt nie dociera

Uganda. W szkole w Kakooge chłopcy uczą się stolarki i ślusarstwa, a dziewczęta krawiectwa i fryzjerstwa, fot. z archiwum OFMCONV UGANDA

O tę troskę bardzo dobitnie upominali się także autorzy dekretu Soboru Watykańskiego II Ad gentes – „O misyjnej działalności Kościoła”. Zachęcali oni wprost, by misjonarze ze szczególną troską poświęcali się wychowaniu dzieci i młodzieży przede wszystkim przez organizację szkół różnego stopnia. Na ten apel od dziesięcioleci odpowiada- ją księża, siostry zakonne i świeccy pracujący na misjach. – Rządy wielu krajów nie traktują edukacji priorytetowo. W tym sektorze dochodzi do wielu nadużyć. Pieniądze, które mogłyby posłużyć dzieciom, są marnowane. Siłą rzeczy szkoły państwowe, często przeżarte korupcją, nie są w stanie się rozwijać. Rozwijają się natomiast szkoły prywatne albo te prowadzone przez Kościół katolicki – mówi o. Piotr Dąbek OFMConv, misjonarz z Ugandy. To tam w Kakooge franciszkanie prowadzą Technikum Zawodowe im. Jana Pawła II. Uczą miejscowych chłop- ców budowlanki, stolarki, ślusarstwa, a dziewczęta krawiectwa czy fryzjerstwa. – Misjonarz, ojciec Bogusław Dąbrowski, który jako jeden z pierwszych franciszkanów przybył do Ugandy, zastanawiał się nie tylko nad tym, w jaki sposób ma tym ludziom głosić Jezusa, ale przede wszystkim, w jaki sposób może dotrzeć do lokalnej społeczności, żeby oni przychylnie patrzyli na misjonarzy. Najlepszą strategią było zbudowanie szkoły o profilu, jakiego na tym terenie nie było – dodaje franciszkanin. – Nie chcemy tym młodym ludziom dawać ryb – tylko wędkę. Chcemy przekazać im takie umiejętności, by w przyszłości sami mogli o siebie zadbać.

Walka z przeszkodami

To, co misjonarze zastają na miejscu, kiedy trafiają na misje, często dalekie jest od tego, co znają ze swoich krajów. – Na wsiach i w buszu szkoły mieszczą się w jakichś małych budynkach, czasem z cegły, gliny, ale bywa, że szkołą jest zwykły szałas, w którym nawet nie ma ławek i krzeseł, a uczniowie siedzą na ziemi – opowiada ks. Jan Marciniak SDB, który w ciągu swojej ponad trzydziestoletniej pracy misyjnej organizował szkoły m.in. w Sudanie Południowym, Ugandzie i w Kenii, gdzie obecnie pracuje, po krótkiej przerwie na pracę w innych krajach. Bywa że szkół w wielu miejscach nie ma, bo zostały zbombardowane, zniszczone w czasie działań wojennych czy przekształcone na szpitale polowe, schroniska dla osób w kryzysie uchodźczym czy składy amunicji. A czasem po prostu lekcje odbywają się „pod chmurką”, a tablice zawiesza się na drzewie. Tam, gdzie to możliwe, misjonarze robią wszystko, żeby szkoła jak najbardziej przypominała tę, jaką znamy z naszej rzeczywistości. – Z różnych miejsc ściągają ławki, tablice, sprzęt, a przede wszystkim troszczą się o tych najbiedniejszych. W szkołach misyjnych, kiedy ktoś zauważy, że dziecko jest biedne, ale zdolne, to zrobi wszystko, by zdobyć pieniądze, by to dziecko mogło się uczyć.

Brak pieniędzy i bieda – to główne przeszkody w dostępie do edukacji. Wielu rodzin nie stać na to, by kupić dziecku choćby wymagany w szkołach mundurek, nie mówiąc już o przyborach szkolnych czy podręcznikach. – Mundurek jest konieczny, on niejako przykrywa biedę tych dzieci. Dzięki niemu wiadomo też, że to są uczniowie – mówi ks. Marciniak. I dodaje, że sam robił wszystko, by pieniądze nie były przeszkodą w dostępie do nauki. – Wysyłałem do domów katechistów, którzy sprawdzali, czy w danej rodzinie dzieci się uczą. Jeśli nie, proponowałem im „adopcję serca”. Z takiej możliwości skorzystało bardzo dużo dzieci – opowiada salezjanin. Tak też robią inne zgromadzenia, chociażby misjonarze oblaci.

W szkołach misyjnych, kiedy ktoś zauważy, że dziecko jest biedne, ale zdolne, to zrobi wszystko, by zdobyć pieniądze, by to dziecko mogło się uczyć.

Lekcja w szkole na Madagaskarze w Toamasinie, fot. Marcin Wrzos OMI / Misyjne Drogi

Czasem przeszkodą są sprawy mentalne, gdy w danym kraju uważa się, że jakaś grupa społeczna (np. Pigmeje w Kamerunie) czy warstwa społeczna (np. najniższa kasta w Indiach) nie zasługuje na edukację.

Zobaczyć radość

Kiedy dopytuję o obowiązek szkol- ny, moi rozmówcy tylko się uśmiecha- ją. Z doświadczenia wiedzą, że żadne służby tego nie kontrolują. A rodzice, szczególnie ci mniej świadomi, to wykorzystują. – Podejście do edukacji zależy w dużej mierze od miejsca i środowiska, w jakim dana osoba żyje. Co innego jest w Kampali, wielkim, niemal europejskim mieście, a co innego w buszu albo nawet w Kakooge, gdzie jest nasza misja. Tam jest totalna bieda. Rodzice wolą, żeby dziecko pracowało w polu, niż żeby poszło do szkoły. Kontrole rządowe w buszu są naprawdę sporadyczne – opowiada franciszkanin. Nie tylko praca fizyczna odciąga dzieci od nauki. Niektóre nie chodzą do szkoły, bo droga jest tak niebezpieczna, że rodzice wolą nie ryzykować. Chłopcy zaciągają się do wojska, a życia uczą się na polu walki. I nie dziwi to nikogo.

Misjonarze wiedzą, że warto walczyć o każde dziecko, bo nagrodą za ten wysiłek jest przede wszystkim radość dzieci. – One chcą się uczyć, bo to jest wyróżnienie – mówi ks. Marciniak. – Nie słyszałem, by narzekały, że mają daleko do szkoły. A niektóre codziennie pokonują pięć czy sześć kilometrów w jedną stronę pieszo. Wychodzą wcześnie rano, żeby się nie spóźnić, bo inaczej dostaną karę. Często przynoszą ze sobą miotły, żeby sprzątać szkołę, czasem motyki, kiedy trzeba popracować na przyszkolnym polu. I choć takie sposoby wychowawcze nam, Europejczykom, w głowie się nie mieszczą, misjonarze podkreślają, że dzieci się nie skarżą. – Jak zapytasz dzieci, czy lubią chodzić do szkoły, to nie otrzymasz negatywnej odpowiedzi – przekonuje o. Dąbek. Należy dodać, że specjalistkami od edukacji są polskie siostry. One wykonują w Azji, Afryce, w tych zakątkach świata, gdzie nie ma wielu szkół, wspaniałą, ewangeliczną robotę.

Najtrudniej zmienić mentalność

O ile można zdobyć pieniądze na nowe budynki czy stypendia dla dzieci, o tyle dużo trudniej zmienić mentalność. Misjonarze doskonale zdają sobie z tego sprawę. Nieraz czuli bezradność, kiedy stawali oko w oko ze starszyzną wioski, w której pracowali. – Wszystko zależy od tego, kto tymi wioskami rządzi. Jeśli jest to człowiek mądry i upatruje w edukacji szansę, to będzie pilnował, by rodzice posyłali swoje dzieci do szkoły. A jeśli wioską rządzą mężczyźni, którzy czas spędzają przy alkoholu, to dla nich edukacja na pewno nie będzie priorytetem. Dla wielu z nich kobiety i dzieci są od tego, by pracować w polu – opowiada o. Dąbek.

>>> Swoje serce zostawiłyśmy w Kazachstanie [ROZMOWA]

Indonezja. **Uczniowie** w drodze do szkoły, fot. Andrzej Danilewicz SVD

W efekcie w wielu miejscach dziewczynki nie są wysyłane do szkół, a nawet jeśli rozpoczną naukę, to szybko zmuszone są ją porzucić. Trudno bowiem pogodzić ją z obowiązkami małżeńskimi czy opieką nad dziećmi. Są takie kraje jak Niger, w których aż 76% młodych obywateli to analfabeci, a spośród dziewczynek tylko 15% potrafi czytać lub pisać. Jest to na tyle istotny problem w krajach misyjnych, że wiele organizacji pozarządowych uzależnia swoją pomoc dla szkół od obecności w nich dziewcząt. – W Kenii, jak się ma dziewczęta w szkole, to jest szansa na większe pieniądze od organizacji pozarządowych. Odczytuję to jako coś bardzo pozytywnego – mówi ks. Marciniak.

Świadomość, że dziewczęta w Afryce czy Azji potrzebują szczególnej po- mocy, jest na szczęście coraz większa. Z myślą o skrzywdzonych seksualnie dziewczętach na przykład księża sercanie prowadzą dom w Cagayan de Oro, na filipińskiej wyspie Mindanao. – Dziewczęta mogą być u nas maksymalnie pięć lat. W tym czasie misjonarze zapewniają im przede wszystkim terapię, ale też edukację. Bardzo istotne jest to, żeby one umiały przebaczyć. Na to nakierowana jest nasza opieka i formacja – mówi ks. Piotr Chmielecki, sercanin.

Klasycznie w misjologii mówi się o trójnogu misyjnym. Tam, gdzie jest misja centralna, budowana jest kaplica lub kościół. One służą do głoszenia Ewangelii bezpośrednio. Pozostałe części trójnogu to mniejsza lub większa szkoła i mniejszy lub większy ośrodek zdrowia. W ten sposób misjonarze ukazują ewangeliczną troskę o człowieka. Ludzie przekonują się, że nam na nich zależy i chcemy, aby byli zatroszczeni, mieli się lepiej – mówi s. Józefa Franke, służebniczka pracująca w Kamerunie. Dlatego tak istotna jest obecność misjonarzy wszędzie tam, gdzie ludzie doświadczają wykluczenia – chociażby z powodu braku dostępu do edukacji, krzywdy, niedostatku. Dzięki ich zapałowi i tworzonym przez nich placówkom młodzi ludzie mogą odzyskać godność, doświadczają ewangelicznej troski o siebie, a nierzadko przerywają krąg dziedziczonej bezradności i biedy.

>>> Tekst pochodzi z „Misyjnych Dróg”. Wykup prenumeratę <<<

Afryka dzieci edukacja Misje Misjonarze szkoła Uganda

Wspomóż nas Przyjaciele misji

Małgorzata Terlikowska

ur. 1976, etyk, publicystka, redaktor, absolwentka Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, współautorka książek „Życie dla życia”, „Skazani na siebie”, „Masakra piłą mechaniczną w domu Terlikowskich