Pierwsza w historii księga z ruchomą czcionką. Biblia Gutenberga w Warszawie [REPORTAŻ]

Jakim cudem 640 kart może być warte miliony? Oprawiona przez słynnego w XV wieku introligatora, mistrza Henryka Costera z Lubeki Biblia Czterdziestodwuwierszowa to ważny zabytek średniwieczny. Jedyny w Polsce egzemplarz dwutomowej Biblii Gutenberga można zobaczyć w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Od 7 lutego do 23 marca w Galerii Sztuki Średniowiecznej w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Warszawie można zobaczyć jedną z najdroższych książek świata, przechowywaną na co dzień w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie. Cichemu świadkowi epokowego przełomu, jaki dokonał się w Europie dzięki zastosowaniu ruchomej czcionki, towarzyszy ścieżka zwiedzana, ukazująca średniowieczną kulturę pisma.

Średniowieczny oryginał

Muzeum Narodowego w Warszawie we współpracy z Ministerstwo Kultury i Dziedzictwo Narodowego oraz Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie im. Biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego umożliwiają zobaczenie z bliska oryginalnego egzemplarza słynnej Biblii Czterdziestodwuwierszowej.

>>> Czy Biblia jest książką historyczną?

Biblia Johannesa Gutenberga stanowi przekrojowy przykład późnośredniowiecznej praktyki znakomitych rzemieślników. Papier użyty do jej druku pochodził z Nadrenii, a iluminator ozdobił karty księgi barwnymi inicjałami, misternymi wiciami filigranów oraz czerwonymi rubrykami. Oprawą, wykonaną w Lubece, zajął się introligator Henryk Coster. Dzięki niemu księga została zabezpieczona dębowymi deskami powleczonymi kozią skórą, a na oprawie widnieje jego nazwisko.

Choć do muzeum często przychodzimy oglądać obrazy wirtuozów wyróżniających się niezwykłą inwencją, pragnienie to pozostaje oddalone od normy warsztatowej dawnych mistrzów, których artystyczna wielkość jest dziś niekwestionowana. Często jednak właśnie to nie wielcy artyści, ale rzemieślnicy stoją za przełomami wyznaczającymi nowe kierunki nie tylko sztuki, ale i cywilizacji – podaje Muzeum Narodowego w Warszawie, opisując trwającą wystawę.

Wadliwy egzemplarz?

Wyjątkowa wartość eksponowanego egzemplarzu Biblii Gutenberga wynika nie tylko z faktu, że należą do pierwszych dzieł mogunckiego drukarza, ale też z unikalnej „wady” – na jednej z kart pierwszego tomu widoczny jest odcisk czcionki, która wypadła z mocowania. To niezamierzone uszkodzenie stało się bezcennym źródłem wiedzy na temat techniki drukarskiej epoki.

Księga zawiera łaciński tekst wszystkich ksiąg Pisma Świętego w starożytnym przekładzie św. Hieronima, wraz z prologami i komentarzami z Wulgaty. Składa się z 640 kart, choć w egzemplarzu, który gości na wystawie w Muzeum Narodowym, brakuje ostatniej w drugim tomie strony (317) – fragmentu Apokalipsy św. Jana.

>>> 10 cytatów św. Hieronima, które pomogą Ci bardziej docenić Pismo Święte

Świadek historycznego przełomu

Nowa technologia przyspieszyła produkcję książek, ułatwiając wymianę informacji, szerzenie wiedzy i popularyzację nowych idei. Biblia wydrukowana przez Johannesa Gutenberga w Moguncji w latach 1452–1455 stanowi świadectwo historyczne, jak i symbolizując okres rozkwitu humanizmu. Dwutomowa Biblia była pierwszym znaczącym dziełem drukowanym tą metodą w Europie. Wynalazek Gutenberga szybko się rozpowszechnił – w Cesarstwie powstawały liczne drukarnie, które dostarczały książki na cały kontynent.

Obok „Kodeksu Leicester” Leonarda Da Vinci czy „Ewangeliarza Henryka Lwa” jest jedną z najdroższych książek na świecie. Do tej pory w różnych zakątkach świata zachowało się 48 oryginalnych dzieł Biblii Gutenberga, każdy egzemplarz wart jest fortunę. W 1985 roku jeden z egzemplarzy Biblii Czterdziestodwuwierszowej na aukcji w nowojorskim Christie’s osiągnął wartość pięciu milionów dolarów. W 2001 roku Biblia Gutenberga została wpisana na listę „Pamięci Świata” UNESCO.

Książka w formie kodeksu inspiracją

W ramach wydarzenia podążam przygotowaną ścieżką poświęconą późnośredniowiecznej kulturze pisma. Poza ekspozycją zabytkowego egzemplarza Biblii, zwiedzający mogą ujrzeć przedstawienia ksiąg w malarstwie i rzeźbie, przyjrzeć się wizerunkom osób piszących (oraz czytających) inskrypcje o różnorodnych formach.

>>> Te książki pomogą ci lepiej zrozumieć mszę świętą [RECENZJA]

Na wielu dziełach święci ukazani są z otwartymi księgami, co podkreśla ich rolę jako strażników wiary. Obfitość wizerunków postaci trzymających kodeksy oraz licznych inskrypcji na średniowiecznych obrazach świadczy, jak istotnym przedmiotem była książka. Kultura pisma była już na tyle powszechna, a umiejętność czytania na tyle cenna, że nawet jeden apostoł (przedstawiony na „Epitafium Lucasa Eisenreicha”) nosi okulary. Wystawę uzupełniają również eksponaty, przechowywane w Magazynie Studyjnym, na co dzień niedostępne dla publiczności.

Fragment nastawy ołtarzowej z Grudziądza – Poliptyk Grudziądzki, fot. Anna Gorzelana

Długa historia

Biblia Gutenberga została sporządzona prawdopodobnie w około 200 egzemplarzach – 165 na papierze i 35 na pergaminie. Do naszych czasów przetrwało 48 egzemplarzy tej księgi, z czego zaledwie 20 kompletnych, w tym 14 w Stanach Zjednoczonych.

>>> Gruziński Kościół Jelenia. Zamknięty, bez księży, ale wiara przetrwała sześćdziesiąt lat [FOTOREPORTAŻ]

Egzemplarz pelpliński prawdopodobnie został zakupiony około 1496 roku przez biskupa chełmińskiego Mikołaja Chrapickiego, który następnie podarował go franciszkanom w Lubawie. Po sekularyzacji klasztoru księga trafiła do biblioteki seminaryjnej w Pelplinie.

W 1939 roku, w obliczu zagrożenia wojennego, księga została ewakuowana przez Warszawę, Paryż i Londyn do Kanady. W czasie II wojny światowej przechowywano ją w skarbcu Bank of Montreal w Ottawie. Do Polski wróciła na początku 1959 roku, wraz z najcenniejszymi dla polskiej historii i kultury zabytkami – regaliami: Psałterzem Floriańskim oraz rękopisami kronik Galla Anonima i Wincentego Kadłubka. Wówczas – w lutym 1959 roku, przez kilka dni była prezentowana w Muzeum Narodowym w Warszawie. W rocznicę tego wydarzenia – 7 lutego 2025 roku – Muzeum Narodowego w Warszawie otworzyło wystawę czasową Biblii Gutenberga.

Biblia historia Książka - nauczycielka uważności muzeum pismo święte zabytek

Wspomóż nas Przyjaciele misji

Anna Gorzelana

Absolwentka teologii, studentka dialogu i doradztwa społecznego. Zachwycają ją detale świata, uśmiechy ludzi, wielobarwność misji i czułe oblicze Miłosierdzia.

E-mail: [email protected]