Posłuchaj rozmów „Obudujmy dom” – by dostrzec zagrożenia i uratować duszpasterstwo

Jakie są granice zdrowego duszpasterstwa? Co to znaczy zdrowa duchowość? Kiedy się ona wypacza? Kiedy duszpasterstwo może stać się sektą? Jak przebiega proces manipulacji? Między innymi na te pytania odpowiadają eksperci w ramach serii podkastów „Odbudujmy dom”. Wspólny projekt redakcji dominikanie.pl i Fundacji Świętego Józefa to cykl 26 rozmów o zdrowym duszpasterstwie osób dorosłych. Pierwszy podkast ukaże się już w najbliższy wtorek, 26 marca. Patronat medialny nad projektem objęła redakcja portalu misyjne.pl.

Rozmowy mają charakter prewencyjny i informacyjny. Do ich odsłuchania zaproszeni są przede wszystkim młodzi dorośli, którzy należą do wspólnot religijnych, do duszpasterstw, którzy mają kontakt duszpasterski z duchownymi, osobami konsekrowanymi i liderami świeckimi. Jak wyjaśniają autorzy projektu, kontakt duszpasterski oznacza nie tylko udział w grupach duszpasterskich i wspólnotach, ale również spotykanie się z danym duszpasterzem przy sakramencie pokuty i pojednania czy w ramach tzw. kierownictwa lub towarzyszenia duchowego. Podkasty mogą okazać się przydatne także tym, którzy mają kontakt z egzorcystami albo uczestniczą w praktyce „rozeznania” w grupach charyzmatycznych.

Zdrowe relacje duszpasterskie

Każda rozmowa trwa około godziny. Pierwsza ukaże się 26 marca, a kolejne odcinki publikowane będą co 2 tygodnie. – Chcemy poprzez ten projekt wesprzeć pozytywne wzorce relacji duszpasterskich. Chcemy pokazywać, jak dbać o siebie i własne granice, jak dbać o innych i reagować, gdy zauważa się jakieś nieprawidłowości, a także, jak budować dojrzałe relacje i grupy, w których ludzie mogą wzrastać – powiedział podczas konferencji prasowej ks. Piotr Studnicki, pełnomocnik Zarządu Fundacji Świętego Józefa KEP. Podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do powstania projektu, począwszy od osób skrzywdzonych, które wspierały początki inicjatywy oraz ją konsultowały. W projekcie wzięło udział 24 specjalistów, którzy podczas rozmów podzielili się swoją wiedzą. To m.in. dr Barbara Smolińska, prof. Bogdan de Barbaro, o. Adam Żak, ks. dr. Jan Dohnalik, red. Zbigniew Nosowski. Rozmowy prowadzą o. Radosław Więcławek OP oraz Olga Bieniek.

ks. Piotr Studnicki prezentuje projekt „Odbudujmy dom”, fot. Maciej Kluczka/Misyjne Drogi

Trudne doświadczenia do przepracowania

O. Radosław Więcławek OP to duszpasterz i redaktor naczelny dominikanie.pl. Przy prezentacji projektu podkreślił, że pomysł na projekt powstał przy okazji kontaktu duszpasterskiego i z potrzeb sygnalizowanych przez członków duszpasterstw. Zwrócił uwagę na znaczenie relacji duszpasterskich w Kościele, niezwykle istotnych, a jednocześnie stwarzających okazję do zranienia. Mówił również o tym, że podejmujący ten projekt dominikanie to zakon, dla którego duszpasterstwo jest niezwykle istotne, a zarazem zakon, który ma bolesne doświadczenia związane z duszpasterstwem. – Te doświadczenia staramy się przepracowywać. Jesteśmy przekonani, że lepiej zapobiegać niż leczyć – powiedział.

Ostatnio głośną i niezwykle bolesną historią była ta z Wrocławia. W latach 1996–2000 w tamtejszym duszpasterstwie akademickim dochodziło do wielu nadużyć ze strony lidera tej wspólnoty, o. Pawła M. Prowincjał Polskiej Prowincji Dominikanów w 2021 r. powołał komisję złożoną z niezależnych ekspertów, która miała zbadać tę sprawę. Na jej czele stanął Tomasz Terlikowski. Komisja – po kilku miesiącach intensywnej pracy – opublikowała raport. Paweł M. przekonywał, że rozpoznaje wolę Boga, a pod pozorem wypędzania „złych duchów” dotykał studentki w miejscach intymnych, a także je gwałcił, również w kościele. Przeprowadzał również seanse, w trakcie których „złe duchy” były wypędzane za pomocą bicia. Raport opisał też niewłaściwą reakcję ówczesnych przełożonych dominikanina. – Ten raport mnie zdruzgotał. Nie spodziewałem się, że dotknie mnie tak mocno. Chcemy go twórczo wykorzystać – mówił po publikacji dokumentu ówczesny prowincjał o. Paweł Kozacki. Można powiedzieć, że start projektu „Odbudujmy dom” jest realizacją jego słów.

Czerwone flagi

Zapytałem o. Radosława Więcławka, czy liczy na to, że dzięki temu projektowi uda się takich dramatów uniknąć w przyszłości. – Historia z Wrocławia to najbardziej drastyczne doświadczenie, ale pamiętajmy, że krzywda w tak radykalnej formie najczęściej nie pojawia się od razu, już na samym początku występowania nadużyć. W większości przypadków to końcowy efekt trwającego dłuższy czas procesu – wyjaśnia. I podkreśla, że im bardziej członkowie duszpasterstw będą wyczuleni na groźne zachowania, tym mniejsze będzie prawdopodobieństwo, że dojdzie do naruszeń. Owe groźne zachowania i sytuacje nazywane są często czerwonymi flagami. Powinny one ostrzegać przed zbliżającym się zagrożeniem. Z kolei duszpasterze, którzy dopuszczają się nadużyć nazywani są wilkami w owczej skórze. Bo ubierając sutannę zakonnika – świadomie lub mniej – zaczynają wykorzystywać ją do zachowań sprzecznych z dekalogiem, nauką Kościoła, ale też z zasadami zdrowych relacji z drugim człowiekiem. Autorzy projektu „Odbudujmy dom” podkreślają, że porady zawarte w 26 rozmowach mogą być przydatne nie tylko we wspólnocie jaką jest duszpasterstwo, ale także w budowaniu dobrych relacji w pracy, w zespołach sportowych czy muzycznych. – Nie ma grupy, która jest wolna od tego typu zagrożeń – dodaje o. Więcławek.

Oczywiście w byciu ostrożnym i czujnym nie należy popadać w przesadę. Jak podkreśla o. Więcławek, „duszpasterstwa to w większości piękne wspólnoty, które pomagają wzrastać w duchowym rozwoju”. – Ważne jednak, by pojawiających się „czerwonych flag” nie bagatelizować. Warto ufać temu, co pojawia się w naszym sercu. Identyfikacja osób, które mogą mieć tendencje do naruszania granic może dokonać się tylko wtedy, gdy te zagrożenia będą sygnalizowane – dodaje. – Jeśli ten cykl przyczyni się do wzrostu wzajemnego zaufania członków duszpasterstw, to myślę ze ryzyko naruszeń radykalnie się zmniejszy – dodaje. Jak podkreślił, odpowiedzialny za duszpasterstwo jest przede wszystkim duszpasterz, ale podmiotowość tych, którzy duszpasterstwo tworzą też jest niezwykle istotna. – Chcemy ich wyposażyć w wiedzę na temat dostrzegania zagrożeń i stawiania granic – mówi dominikanin.

Od lewej: Maria Bremer, o. Radosław Więcławek OP i Olga Bieniek, fot. Maciej Kluczka/Misyjne Drogi

Nie ma wiary bez relacji

Olga Bieniek, członkini duszpasterstwa postakademickiego, podkreśla, że punktem wyjścia jest dla niej przeświadczenie, iż uczestnictwo w duszpasterstwie i budowanie relacji jest zjawiskiem niezwykle pozytywnym, wartościowym i wręcz kluczowym dla przeżywania wiary. – Wiara jest relacją, Bóg jest relacją. Nie jesteśmy w stanie dotrzeć do naszego celu – zbawienia – bez relacji z drugim człowiekiem. Na tej drodze jednak każdemu może stać się krzywda. Nie ma grupy, której ten temat nie może dotknąć – mówiła. I życie we wspólnocie porównała z jazdą samochodem. – Ta pozytywna i potrzebna czynność może być niebezpieczna. Na drodze mogą się zdarzyć wypadki, również nie z mojej winy. To, co jest potrzebne, to świadomość zagrożeń, zapięte pasy, uwaga, patrzenie w lusterka – mówiła. I wspomniane wcześniej „czerwone flagi” porównała do czerwonej lampki, która w samochodzie sygnalizuje o awarii albo grożącym niebezpieczeństwie. – Tak samo jak na drodze, by bezpiecznie dotrzeć do celu, potrzebujemy znaków ostrzegawczych, tak samo powinniśmy je dostrzegać w życiu wspólnotowym – wyjaśniała Olga Bieniek.

O projekcie „Odbudujmy dom” wypowiedziała się też Maria Bremer, psychoterapeutka z Pracowni Dialogu. Ekspertka podkreśliła, że choć podkast skierowany jest do osób dorosłych, to do jego wysłuchania zaproszeni są wszyscy. – Granica 18 lat (przyjmowana jako początek dorosłości) jest granicą tylko umowną. Osoby 18-letnie, a nawet starsze, niekoniecznie są dojrzałe i ukształtowane. Wchodząc do duszpasterstwa, wnoszą weń swoje deficyty i swoje naturalne ludzkie potrzeby – mówiła. Maria Bremer wyjaśniła też, że duszpasterstwo działa w swoistym trójkącie, którego „wierzchołkami” są: osoba wchodząca do duszpasterstwa, grupa i lider. – Dobrze byłoby, gdyby wszystkie te osoby były dojrzałe. Jeśli jednak tak nie jest, chodziłoby o to, by przynajmniej niektóre były mocniejsze – podkreśliła. Zwróciła też uwagę na znaczenie rozmowy o emocjach, które mogą być wskazówką tego, że nasze granice są przekraczane.

Podkasty w ramach projektu „Odbudujmy dom” dostępne będą na platformach:

Spotify: https://podcasters.spotyfy.com/pod/show/dominikaniepl

YouTube: www.72.dominikanie.pl

strona internetowa projektu: odbudujmyDOM.com