Jan od Krzyża, Fot. wikimediacommons/By Jacob van Oost the Younger – Own work, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17335903

Justyna Sprutta 2022-12-15

6 min. zajmie Ci przeczytanie tego artykułu.

Mistyczne pióro św. Jana od Krzyża

Po studiach z filozofii i teologii, odbytych w Salamance, św. Jan od Krzyża przyjął święcenia kapłańskie. I to właśnie podczas swojej mszy św. prymicyjnej poznał świętą Teresę z Avila, reformatorkę żeńskiej gałęzi Karmelu. Oboje razem postanowili podźwignąć trud reformowania zakonnej rodziny karmelitańskiej.

Święty Jan od Krzyża był trzecim dzieckiem Gonzaleza de Yepes i Katarzyny Alvarez. Urodził się w 1542 roku w Fontiveros niedaleko Avila. Ten hiszpański, przyszły reformator zakonu karmelickiego, żył w warunkach bardzo ciężkich, a były one konsekwencją wyrzeczenia się Gonzaleza, szlachcica, przez rodzinę z powodu jego ożenku z dziewczyną z ludu. Pogorszyły się one jeszcze bardziej wraz ze śmiercią ojca, która nastąpiła, gdy Jan miał dwa i pół roku. Matka Jana musiała przenieść się wraz z dziećmi w 1548 roku do Arevalo, a w 1551 roku do Medina del Campo. Jana oddała do przytułku. Jan zarabiał następnie w rozmaity sposób: pracował w szpitalu, potem zajmował się tkactwem, krawiectwem, snycerstwem, był także malarzem, zakrystianem i pielęgniarzem, a za pozyskane tą drogą pieniądze uczył się w latach 1559-1563 w jezuickim kolegium w Medinie, jednocześnie nie przestając pracować.

>>> Niezastąpione rady duchowe wielkiego chrześcijańskiego mistyka

Za bramami Karmelu

W wieku 21 lat wstąpił w 1563 roku do zakonu karmelitańskiego. Obrał sobie wtenczas, jako zakonne, imię: Jan od świętego Macieja. Dostrzegłszy w zakonie duże rozluźnienie, ślubując, czynił to z myślą o profesji według dawnej obserwancji. Po studiach z filozofii i teologii, odbytych w Salamance, przyjął święcenia kapłańskie. I to właśnie podczas swojej Mszy prymicyjnej poznał świętą Teresę z Avila, reformatorkę żeńskiej gałęzi Karmelu. Oboje razem postanowili podźwignąć trud reformowania zakonnej rodziny karmelitańskiej. Potem Jan dzięki wsparciu świętej Teresy przeniósł się z dwoma pomagającymi mu w owym dziele przyjaciółmi, do Duruelo. W dniu 28 listopada 1568 roku razem z nimi ślubował zachowanie pierwotnej reguły i przybrał imię: Jan od Krzyża. W latach 1569-1571 został wybrany na mistrza nowicjatu, ale w 1570 roku musiał przenieść klasztor do Pastrany. Rok później uczyniono go rektorem pierwszego klasztoru karmelitów w Alcali, który przyjął reformę. Równocześnie Jan posługiwał jako spowiednik karmelitanek zreformowanych w Avila.

Fot. wikimediacommons/By Francisco de Zurbarán – www.muzeum.archidiecezja.katowice.pl, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20327786

Za więziennymi kratami

Przełożeni dostrzegali u Jana, w jego postępowaniu, nieposłuszeństwo, a obawiając się rozkładu zakonu, zasypali go napomnieniami i zakazami. Kiedy Jan nie zważał na owe napomnienia i zakazy, aresztowano go w Avila w nocy z dnia 2 na 3 grudnia 1577 roku i siłą zabrano do Toledo, po czym wtrącono do więzienia, skazano na głód i częstą chłostę. W takich warunkach przebywał 9 miesięcy, doświadczając mistycznych pociech w duchowych ciemnościach. W dniu 15 sierpnia 1578 roku uciekł z więzienia, a jego współbracia przyjęli go z radością. Wziął też udział, 9 października 1578 roku, w kapitule, na której uczyniono go przełożonym klasztoru w Jaen w Andaluzji. W 1579 roku otworzył nowy dom zakonny reformy w Baeza, gdzie był przełożonym do 1582 roku. Zreformowane domy karmelitów stanowiły już wtedy, od roku, za zgodą papieża Grzegorza XIII, odrębną prowincję. W 1582 roku Jan został mianowany przełożonym domu w Granadzie, a od 1585 roku wikariuszem prowincji Andaluzja. W 1587 roku ponownie postawiono go na czele granadzkiego konwentu. Jednakże w 1588 roku zwycięstwo odniosła złagodzona reguła, stąd usunięto Jana ze wszelkich urzędów. Jako zwykły zakonnik umarł w osamotnieniu 14 grudnia 1591 roku w klasztorze w Ubedzie, mając zaledwie 49 lat. Jego relikwie znajdują się w karmelitańskim klasztorze w Segowii. Ten Doktor Mistyczny beatyfikowany był przez papieża Klemensa X w 1675 roku, a kanonizowany przez Benedykta XIII w 1726 roku. Doktorem Kościoła ogłosił go w 1926 roku papież Pius XI.

>>> Święta Teresa i święty Jan. Coś więcej niż przyjaźń

Niestrudzone pióro

Napisał znacznie więcej niż obecnie znamy jego pism, jednakże wiele z nich spalono po jego śmierci, obawiając się dostania się ich do rąk nieprzyjaciół zakonu w charakterze materiału przeciwko złagodzonej regule. W efekcie pozostały 22 dzieła, w tym poetyckie, o wielkiej wartości mistycznej. Wystarczy wymienić na przykład „Noc ciemną” czy „Pieśń duchową”, zapoczątkowane w toledańskim więzieniu. Dzięki nim święty Jan od Krzyża został Doktorem Kościoła. Warto też przywołać „Drogę na Górę Karmel” i „Żywy płomień”. Poza pisaniem ów mistyk posiadał także wybitne zdolności plastyczne. Potrafił między innymi ukazać za pomocą rysunku skomplikowane drogi mistyki, na przykład naszkicowawszy „Górę doskonałości”. Niemniej najbardziej znanym jego rysunkiem jest szkic ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa, stanowiący utrwaloną na karcie wizję z objawienia w Avila. To właśnie ten szkic zainspirował twórcę surrealizmu, Salvadora Dali, do namalowania słynnego obrazu „Chrystus świętego Jana od Krzyża”.

Najwybitniejszego, hiszpańskiego mistyka ikonograficzna tradycja obdarzyła obficie atrybutami. Są nimi: habit karmelitański, otwarta księga, krucyfiks, lilia, a także orzeł u stóp, gołębica i kajdany. Ponadto widnieje dewiza: Pati et contemni pro Te, czyli „Cierpieć i być pogardzanym dla Ciebie”. Podczas ekstazy, kiedy Jezus Chrystus zapytał mistyka: „Janie, czego pragniesz za twoje cierpienia”?, ten odpowiedział: „Panie, cierpieć i być pogardzanym dla Ciebie”. Krzyż był natomiast jedynym przedmiotem, jaki znajdował się w celi świętego Jana, choć też nawiązuje on do jego imienia. Lilia symbolizuje czystość, a otwarta księga literacką, ascetyczno-mistyczną płodność tego karmelity.

św jan od krzyża

Wspomóż nas Przyjaciele misji

Justyna Sprutta

Justyna Sprutta, doktor nauk humanistycznych historii o specjalizacji historia sztuki (UKSW) oraz doktor nauk teologicznych z zakresu teologii dogmatycznej o specjalizacji teologia ikony (KUL).