Zaczęło się od estetyki – 50 lat Centrum Dialogu

Zaczęło się od kwestii estetycznych, bo estetyka była ważną dziedziną w życiowych doświadczeniach księdza Józefa Sadzika SAC. Pomyślał, żeby stworzyć salę-kaplicę przy istniejącym już domu pallotyńskim w Paryżu – powiedział portalowi Polskifr.fr redaktor „Recogito” (recogito.eu), autor tekstów poświęconych sztuce i literaturze, ksiądz Marek Wittbrot SAC, komentując początki pallotyńskiego Centrum Dialogu, które w tym roku kończy 50 lat.

Na przestrzeni tych lat odwiedziło to miejsce wiele wybitnych postaci. W czwartek 14 grudnia br. z udziałem zaproszonych gości odbędzie się spotkanie podsumowujące obchody jubileuszowe. Temat grudniowego spotkania brzmi: „Dialog. Utopia czy rzeczywistość?”. Rozpocznie się 14 grudnia o godz. 19:30 w sali Centre du Dialogue przy 23, rue Surcouf, 75007 Paryż. Dla tych, którzy nie będą mogli w nim uczestniczyć bezpośrednio, spotkanie będzie transmitowane online:

Wśród gości znaleźli się: litewska pisarka i historyczka sztuki Kristina Sabaliauskaitė, polsko-niemiecki pisarz pochodzący z Mazur Artur Becker, azerski historyk, orientalista i politolog związany z Uniwersytetem w Bonn Zaur Gasimov, osiadły w Krakowie kanadyjski pisarz i tłumacz literatury polskiej na język angielski Søren Gauger, nowojorski publicysta i tłumacz Jason Goldsmith oraz warszawski biskup pomocniczy, historyk sztuki, Michał Janocha.

Ksiądz Józef Sadzik – wizjoner

„Myślę, że gdyby nie ksiądz Sadzik, nie byłoby ani Centrum Dialogu, ani nic z tego wszystkiego, co tutaj się wydarzyło. Sadzik miał specyficzne doświadczenia, w owym czasie bardzo nietypowe i nowatorskie” – ocenił ksiądz Wittbrot, który zajmuje się m.in. popularyzowaniem przesłania i dzieła ksiądz Józefa Sadzika.

Józef Sadzik urodził się w 1933 roku. Po wojnie wstąpił do niższego seminarium pallotynów na Kopcu pod Wadowicami, gdzie jako młody chłopak spotkał Karola Wojtyłę. Dzięki temu, że w 1956 roku doszło do tzw. odwilży w Polsce, po nowicjacie, studiach seminaryjnych i święceniach w 1957 roku Józef Sadzik wyjechał zagranicę. Studia we Fryburgu szwajcarskim ukończył w 1962 roku.

„Zajął się filozofią Heideggera. Interesowały go szczególnie kwestie estetyczne” – poinformował rozmówca Polskifr.fr.

Kierunek Paryż

Pallotyni jeszcze w czasie wojny zajęli się pracą z sierotami, dziećmi polskimi i stworzyli w 1943 roku szkołę w Chevilly pod Orleanem, która w 1950 została przeniesiona do Osny. Później obok szkoły powstała drukarnia wraz ze szkołą drukarską. Już we wrześniu 1944 roku ukazał się pierwszy numer pallotyńskiego miesięcznika „Głos Misjonarza”, który później został przemieniony w „Naszą Rodzinę”, istniejącą do końca 1999, zastąpioną w 2000 roku portalem „Recogito” (recogito.eu).

Po obronie pracy doktorskiej „Art et Vérité. Esthétique de Martin Heidegger” we Fryburgu szwajcarskim w 1962 roku ksiądz Józef Sadzik znalazł się w Osny. Był to czas po Soborze Watykańskim II, kiedy szczególnego znaczenia nabrały języki narodowe w liturgii. Zrodził się pomysł, żeby wydać mszał po polsku. „W Polsce nie można było w tamtych latach drukować kościelnych rzeczy. To właśnie pod Paryżem w Osny wyznaczono księdzu Sadzikowi pracę nad wydaniem polsko-łacińskiego mszału, a on sam pomyślał o wydawaniu innych książek religijnych” – wyjaśnił ksiądz Wittbrot i zaznaczył, że powierzenie druku polsko-łacińskiego mszału było decyzją prymasa, kard. Stefana Wyszyńskiego.

Zbliżyć do siebie Polaków i Francuzów

„Początkowo, po przeniesieniu się w styczniu 1964 roku z Osny do Paryża, ksiądz Józef Sadzik powziął myśl, żeby Francuzów otworzyć na Polskę. Wydał antologię polskich pisarzy. Próbował wejść w środowisko francuskie i zaczął wydawać autorów francuskich, ale raczej bez powodzenia, bo konkurencja była zbyt duża, a Francuzi jednak byli i są u siebie i mają o wiele większe możliwości oddziaływania na własny rynek czytelniczy” – podkreślił ksiądz Marek Wittbrot.

Ksiądz Józef Sadzik postanowił przybliżyć zachodnią myśl teologiczną Polakom. W 1966 roku przekształcił istniejące Société d’Éditions Internationales i nazwał je Éditions du Dialogue.

„Powstała też seria wydawnicza, w której postanowił propagować najbardziej nowoczesną myśl teologiczną. Ksiądz Sadzik był pierwszym, który doprowadził do ukazania się książek takich autorów jak Hans Urs von Balthasar, Henri de Lubac czy Karl Rahner w języku polskim” – opowiedział znawca życia i działalności założyciela Centrum Dialogu.

Liczne kontakty jak i zamiłowanie do estetyki wyniesione jeszcze z czasu studiów doprowadziło do powstania Centre du Dialogue, które wpisywało się w myśl przewodnią pallotynów o współdziałaniu duchownych i świeckich. W 1971 roku pojawił się pomysł budowy sali-kaplicy.

„Architektem był Jan Jerzy Chudzik, który niestety podczas realizacji projektu zginął w wypadku samochodowym, ale z pomocą Zbigniewa Pugeta udało się doprowadzić do końca budowę tej sali-kaplicy” – opowiedział ksiądz Wittbrot.

Księdzu Sadzikowi udało się też namówić wybitnych artystów, którzy stworzyli dzieła na poczet nowo powstałego miejsca: Alina Szapocznikow wyrzeźbiła „Głowę Chrystusa”, a Jan Lebenstein wykonał słynne witraże nawiązujące do scen z Apokalipsy.

Ważny rok 1973

W 1973 roku oficjalnie powstało Centre du Dialogue. „Pierwszym, który wystąpił w sali-kaplicy z witrażami Lebensteina, był Stefan Kisielewski. Mówił o «Polsce między Wschodem a Zachodem»” – przypomniał rozmówca Polskifr.fr. Początkowo w Centrum Dialogu rocznie odbywało się średnio 7-8 spotkań.

„Warto dodać, że ksiądz Józef Sadzik od samego początku swej działalności miał bardzo bliskie kontakty z Jerzym Giedroyciem i „Kulturą” paryską i dzięki tym kontaktom zdobywał nowych ludzi, którzy występowali w pallotyńskim ośrodku dialogu. Gościli w sali-kaplicy przy rue Surcouf m.in. Zbigniew Herbert, Paweł Hertz, Andrzej Kijowski, Leszek Kołakowski, Jerzy Krzysztoń, Halina Mikołajska, Czesław Miłosz, Zygmunt Mycielski, Daniel Olbrychski, Wojciech Pszoniak, Andrzej Seweryn, Andrzej Wajda, kard. Karol Wojtyła, Jacek Woźniakowski, Adam Zagajewski. Cała plejada pisarzy, muzyków, filozofów, aktorów, nie tylko Polaków. Byli też Michaił Heller, Yves Montand, kard. Jean-Marie Lustiger” – zaznaczył ksiądz Wittbrot.

14 grudnia 2023 roku mija 50 lat od pierwszego spotkania. „Pomyśleliśmy któregoś dnia, że warto przypomnieć te osoby, które stały u początku i tworzyły podwaliny Centre du Dialogue. Zorganizowaliśmy spotkania poświęcone Janowi Lebensteinowi, Januszowi St. Pasierbowi, którego Sadzik poznał jeszcze we Fryburgu, Alinie Szapocznikow, Stefanowi Kisielewskiemu, Czesławowi Miłoszowi, Zbigniewowi Herbertowi i Oldze Scherer. O Pasierbie mówiła Agnieszka Laddach. Twórczość Szapocznikow przybliżyła Iwona Szmelter. O Kisielu opowiadali Małgorzata Gąsiorowska i Jerzy Kisielewski. Miłosza, jak i Olgę Scherer zaprezentowała Renata Gorczyńska. Panią Olgę wspominał także Wojciech Kolecki. O Herbercie mówił Maciej Krzyżan. W listopadzie odbyło się spotkanie na temat księdza Józefa Sadzika i tego wszystkiego, co tutaj zrobił, dla tego domu, dla Kościoła. Postać twórcy Centre du Dialogue przybliżyła Monika Florek-Mostowska, zaś o jego ideałach mówiła Barbara Sułek-Kowalska. Ważne było dla Sadzika, żeby otwierać Kościół na współczesny świat, żeby dawać możliwość wymiany myśli” – podsumował ksiądz Marek Wittbrot.

Na pierwszym planie od lewej: Jerzy Giedroyc, Zofia Hertzowa, Czesław Miłosz, Danuta Szumska (profil) – Centrum Dialogu oo.Pallotynów w Paryżu przy ulicy Surcouf. Koniec czerwca 1975 roku/Fot. Andrzej Tadeusz Kijowski, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48797319

Spiritus movens i koordynatorką jubileuszowych spotkań Centre du Dialogue jest publicystka, wiceprezes Pallotyńskiej Fundacji Misyjnej Salvatti.pl Monika Florek-Mostowska, która również prowadzi poszczególne spotkania.