Biskup – w imieniu i w zastępstwie Chrystusa

Według najnowszego raportu przygotowanego przez Agencję Fides na świecie jest 5340 biskupów. W ostatnim roku liczba ta wzrosła w Afryce i Europie, ale spadła w Ameryce, Azji i w Oceanii. W jaki sposób może zatem zostać wybrany nowy biskup diecezjalny i jakie zadania do niego należą?

Urząd biskupa związany jest z sukcesją apostolską, czyli z następstwem po apostołach. Jak mówi w rozmowie dla misyjne.pl dr Paweł Beyga: „Ciekawie na sukcesję apostolską spoglądał Joseph Ratzinger. W książce «Formalne zasady chrześcijaństwa» zauważył on, że sukcesja wskazuje przede wszystkim na wspólnotowy wymiar urzędu apostolskiego, który w epoce poapostolskiej przybrał postać episkopatu (biskupstwa). Nikt nie jest biskupem w pojedynkę – powiada Ratzinger. Znakiem wspólnoty w Kościele pierwszych wieków (i tak jest do dzisiaj) jest obecność przynajmniej trzech biskupów przy konsekracji biskupiej”. 

Kiedy Jezus wybierał apostołów, aby „mu towarzyszyli” (Mk 3,14), otrzymali oni dar duchowy Chrystusa, podczas gdy został wylany na nich Duch Święty. Następnie dar ten biskupi zaczęli przekazywać swoim następcom poprzez gest nałożenia rąk, który jest obecny w Kościele do dziś – poprzez „konsekrację biskupią, przez którą udziela się pełni sakramentu święceń, najwyższego kapłaństwa, pełni świętej posługi”.

Sam termin „biskup diecezjalny” został wprowadzony do Kodeksu prawa kanonicznego w 1983 roku. Wcześniej natomiast (według kodeksu z 1917 roku) mówiono o „biskupie rezydencjalnym”.

Z kolei biskup pomocniczy zostaje ustanowiony na prośbę biskupa diecezjalnego, jeśli przemawiają za tym pasterskie potrzeby diecezji. W danej diecezji może być jeden lub nawet kilku biskupów pomocniczych. Jednak – według Kodeksu prawa kanonicznego – nie przysługuje im prawo następstwa. Ponadto: „W poważniejszych okolicznościach, także o charakterze personalnym, biskupowi diecezjalnemu może być dany biskup pomocniczy wyposażony w specjalne upoważnienia”.

Prawo następstwa przysługuje biskupowi koadiutorowi, który może zostać ustanowiony, jeśli „Stolicy Apostolskiej wyda się to bardziej wskazane” niż ustanowienie biskupa pomocniczego.

>>> Ksiądz jest jednym z nas – mija 25 lat od powstania Betańskiej Misji Wspierania Kapłanów 

Sposób wybierania

Aby można było wybrać nowego biskupa, najpierw biskup diecezji, w porozumieniu z Konferencją Episkopatu, ma za zadanie przygotować listę kapłanów, którzy nadają się do pełnienia tego urzędu. Kandydaci oczywiście nie są o tym informowani. Następnie listy są przesyłane do nuncjatury apostolskiej, gdzie zostają poddane opiniowaniu, a później Kongregacja ds. Biskupów bada życiorysy kandydatów.

Niezachwiana wiara, dobre obyczaje, pobożność, gorliwość duszy, pasterska mądrość, roztropność i ludzkie cnoty to cechy, które powinien mieć kandydat na biskupa (Kodeks Prawa Kanonicznego). Ponadto musi mieć co najmniej 35 lat i więcej niż 5 lat kapłaństwa. Ale istotne jest też jego wykształcenie – powinien mieć doktorat lub licencjat z Pisma Świętego, teologii lub prawa kanonicznego, uzyskany na uczelni kościelnej. W innym przypadku konieczne jest, żeby wykazał się „prawdziwą biegłością w tych dyscyplinach”.

Istotną rolę podczas wybierania biskupa diecezjalnego odgrywa nuncjusz apostolski, który zgłasza do Stolicy Apostolskiej trzech kandydatów i konsultuje to ze wszystkimi możliwymi środowiskami, jednak robi to w tajemnicy. Następnie lista analizowana jest przez Kongregację ds. Biskupów, która przedstawia opinię papieżowi i to on podejmuje ostateczną decyzję. Choć może się też zdarzyć, że propozycje zostaną odrzucone i wtedy procedura musi odbyć się jeszcze raz.

Zadania biskupów

W dokumentach Soboru Watykańskiego II, w dokumentach posoborowych oraz w nauczaniu Jana Pawła II i Benedykta XVI można znaleźć wiele fragmentów poświęconych posłudze biskupa w Kościele. To m.in. właśnie z nich wynika, że biskupi pełnią swoją służbę w imieniu i zastępstwie Chrystusa (in Eius persona). Wynikają z tego zadania takie jak: nauczanie, uświęcanie oraz rządzenie (Konstytucja dogmatyczna o Kościele).

>>> Patryk Galewski: nie jestem jedynym cudem księdza Kaczkowskiego [RELACJA]

Ponadto biskupi:

– zarządzają w diecezjach szafarstwem słowa Bożego, wydawaniem zarządzeń dotyczących Eucharystii i pozostałych sakramentów oraz troszczą się o to, żeby nie miały miejsca nadużycia w obrębie ich sprawowania, kultu Boga czy też zarządzaniu dobrami’

– są szafarzami bierzmowania i święceń,

– kierują karnością pokutną,

– mają zachęcać lud do uczestnictwa we mszy świętej, uświęcać go i prowadzić do Boga,

– trwają we wspólnocie z braćmi, którzy zostali z nimi złączeni więzami sukcesji apostolskiej,

– są widzialnym i trwałym źródłem oraz fundamentem jedności Kościoła.

Zgodnie z Dekretem o Kościołach Wschodnich katolickich Orientalium Ecclesiarum biskupi, pod zwierzchnictwem papieża, jako właściwi, zwyczajni i bezpośredni pasterze sprawują w imię Pana pieczę duszpasterską nad swymi owcami.

Sobór Watykański II podkreślił, że z działalności biskupów wynika „pasterzowanie”, które rozpatruje się jako urząd prorocki, kapłański oraz pasterski. Polega ono na posługiwaniu wspólnocie kościelnej, którą jest diecezja będąca reprezentacją Kościoła Chrystusa oraz jego uobecnieniem. To w diecezji reprezentowany jest cały Kościół i to ona jest fundamentalną strukturą organizacji kościelnej. Biskup ma za zadanie wizytowanie jej całej i raz na pięć lat musi poinformować Stolicę Apostolską o jej stanie oraz o zmianach, które w niej zachodzą.

Warto podkreślić, że biskup ma także władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Tę ostatnią może wykonywać sam, bezpośrednio, albo też może się tym zająć wikariusz sądowy. Władzą wykonawczą z kolei może zajmować się wikariusz generalny albo biskupi. Władzę ustawodawczą biskup diecezjalny musi natomiast wykonywać samodzielnie.

Biskup diecezjalny ma też prawo udziału w Soborze powszechnym oraz upoważnienie do dyspensowania „w szczegółowym wypadku od ogólnego prawa kościelnego tych wiernych, nad którymi sprawują władzę wedle norm prawnych, ilekroć uznają to za przydatne dla ich duchowego dobra, o ile najwyższa władza kościelna nie zastrzegła sobie jakiegoś szczególnego wypadku”.

Jako pierwsze i podstawowe zadanie biskupa uznaje się jednak głoszenie Ewangelii. Jako członek kolegium biskupiego powinien on mieć udział w ewangelizowaniu wszystkich narodów. Najważniejsza ma być dla niego troska, „aby na terenie jego diecezji była podawana wiernym całość doktryny chrześcijańskiej”.

Swoje zadania mają też biskupi pomocniczy oraz biskup koadiutor. Zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego powinni oni wspomagać biskupa diecezjalnego w zarządzaniu całą diecezją oraz „zastępować go w czasie, gdy jest nieobecny lub gdy ma przeszkody”. Powinni oni zostać też ustanowieni przez biskupa diecezjalnego wikariuszami generalnymi i „konsultować się nawzajem w ważniejszych sprawach”, a z biskupami pomocniczymi „wypada, aby” konsultował się biskup diecezjalny.

Zarówno biskup diecezjalny, biskup pomocniczy, jak i biskup koadiutor „mają obowiązek rezydencji w diecezji, której – poza wykonywaniem urzędu poza diecezją albo urlopem nieprzekraczającym jednego miesiąca – nie mogą opuszczać, chyba że na krótki czas”.

>>> Wartości, które muszę mieć jako ksiądz już teraz są we mnie, już nimi żyję [ROZMOWA]

Diecezja i duszpasterze

Jak zostało wspomniane powyżej – diecezja stanowi reprezentację Kościoła Chrystusa oraz jego uobecnienie. Składa się na nią część ludu Bożego, nad którą pieczę pasterską powierzono biskupowi oraz współpracującym z nim kapłanom. Ma ona tworzyć Kościół partykularny, w którym obecny jest i działa jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół Chrystusowy.

Należy też zaznaczyć, że partykularny charakter Kościoła diecezjalnego wcale nie bazuje na jego cechach szczególnych takich jak historia, język czy dziedzictwo duchowe, ani też na funkcjach administracyjnych. Nie powstaje on też na zasadzie podziału Kościoła powszechnego, lecz „z koncentracji Kościoła przejawiającego zdolność do samourzeczywistniania się w różnych miejscach”. Oznacza to, że stanowi on pełnię.

Z kolei z faktu, że konstytucyjną rolę w Kościele partykularnym odgrywa biskup, wynika, że jego cechy mają charakter teologiczny.

Podczas soboru watykańskiego II, chcąc wyjaśnić podstawy teologiczne diecezji, podkreślono związek biskupich Kościołów partykularnych z Kościołem powszechnym. Zwrócono też uwagę na odrębność diecezji oraz na to, że siła ich wspólnot polega na jedności z Kościołem powszechnym. Jest odpowiedzialny za niego każdy biskup i dlatego też „winien jest mu troskę oraz pomoc”.

Biskup ma być też pierwszym katechetą swojej diecezji, co ma przejawiać się m.in. w katechezie przygotowującej do sakramentów i w katechezie dla dorosłych. W ramach tych działań ma on także naśladować Jezusa Chrystusa.

W 2001 r. odbył się synod biskupów poświęcony posłudze biskupów, który ustalił, że biskup ma utrzymywać więzi ze wspólnotami lokalnymi za pośrednictwem parafii, duszpasterzy i współpracowników. Księża natomiast powinni mieć możliwość rozmowy z biskupem również na tematy duchowe oraz osobiste, a nie tylko te, które dotyczą spraw jedynie duszpasterskich i administracyjnych. Oprócz tego biskup określany jest też jako inspirator, kierownik i koordynator każdej diecezjalnej inicjatywy. Wszystko po to, aby słowo Boże mogło dotrzeć do wszystkich diecezjan.

Zobacz także