Dokument końcowy Synodu dla Amazonii [POLSKIE TŁUMACZENIE]

ROZDZIAŁ II: NOWE DROGI NAWRÓCENIA DUSZPASTERSKIEGO
„Jeśli się ktoś nie narodzi z wody i z Ducha, nie może wejść do królestwa Bożego” (J 3,5).

20. Kościół misyjny wychodzący wymaga nawrócenia duszpasterskiego. Dla Amazonii wychodzenie to oznacza także „żeglowanie” po naszych rzekach, naszych jeziorach, pośród naszych ludzi. W Amazonii woda nas jednoczy, nie dzieli. Nasze nawrócenie duszpasterskie będzie samarytańskim, w dialogu, towarzysząc ludziom o konkretnych twarzach ludności indiańskiej, rolników, potomków afrolatynoamerykanów i migrantów, młodzieży i mieszkańców miast. Nawrócenie to wiąże się z duchowością słuchania i przepowiadania. W ten oto sposób będziemy kroczyć i żeglować na kartach tego rozdziału.

21. Kościół ze swej natury jest misyjny i swój początek bierze „ze źródła miłości Boga” (AG2). Dynamizm misyjny, który wypływa z miłości Boga, promieniuje, rozszerza się i rozprzestrzenia na cały wszechświat. „Poprzez chrzest zostaliśmy włączenia w dynamikę miłości prowadzącą do spotkania z Jezusem, który nadaje życiu nowe horyzonty” (DAp12). To wylanie miłości prowadzi Kościół do duszpasterskiego nawrócenia i przemienia nas w żywe wspólnoty, które pracują jako zespół i jako więź służąc ewangelizacji. Tak rozumiana misja nie jest czymś fakultatywnym, nie jest jednym z pośród wielu zadań Kościoła, ale jest jego właściwą naturą. Kościół jest misją! «Działalność misyjna jest paradygmatem całego dzieła Kościoła» (EG15). Bycie uczniem misjonarzem, to coś więcej niż tylko wykonywanie zadań lub robienie określonych rzeczy. Odnosi się do porządku bytu. «Jezus mówi nam, swoim uczniom, że nasza misja na świecie nie może być statyczną, ale jest drogą. Chrześcijanin jest wędrowcem» (Franciszek, Anioł Pański, 30.06.2019).

22. Chcemy być Kościołem amazońskim, samarytańskim, wcielającym się w ten sam sposób, w jaki Syn Boży stał się wcielony: „On wziął na siebie nasze słabości i nosił nasze choroby” (Mt 8,17b). Ten, który będąc bogaty dla was stał się ubogi (2 Kor 8,9), poprzez swojego Ducha, zachęca dzisiejszych uczniów misjonarzy, aby wychodzili na spotkanie ze wszystkimi, zwłaszcza z ludami tubylczymi, biednymi, wykluczonymi ze społeczeństwa. Chcemy także Kościoła Magdaleny, który czuje się kochany i pojednany, który z radością i przekonaniem głosi Chrystusa ukrzyżowanego i zmartwychwstałego. Kościoła maryjnego, który rodzi dzieci do wiary i kształci je z miłością i cierpliwością, czerpiąc także od bogactwa ludów. Chcemy być Kościołem służebnym, kerygmatycznym, wychowującym, zinkulturowanym pośród ludów, którym służymy.

23. Wieloetniczna, wielokulturowa i wieloreligijna rzeczywistość Amazonii wymaga postawy otwartego dialogu, uznając również różnorodność rozmówców: ludów tubylczych, społeczeństw nadrzecznych i rolnych, potomków afrolatynoamerykanów, przedstawicieli innych Kościołów chrześcijańskich i wyznań religijnych, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, ruchów społeczno-popularnych, państwa, czyli wszystkich ludzi dobrej woli, którzy dążą do obrony życia, integralności stworzenia, pokoju, wspólnego dobra.
24. W Amazonii „relacje między katolikami i zielonoświątkowcami, charyzmatykami i ewangelikami nie są łatwe. Pojawienie się nowych wspólnot, związane z osobowością niektórych kaznodziejów, ostro kontrastuje z zasadami i doświadczeniem eklezjologicznym historycznych Kościołów i może kryć niebezpieczeństwo, że wierni zostaną wciągnięci przez fale emocjonalne chwili lub zamkną doświadczenie wiary w chronionych, wyizolowanych środowiskach. Fakt, że wielu wiernych katolików czuje się przyciągniętymi przez te wspólnoty, rodzi tarcia, ale z naszej strony powinno stać się okazją do przeprowadzenia osobistego egzaminu i odnowy duszpasterskiej” (papież Franciszek, Do uczestników sesji plenarnej Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan,28.9.2018). Dialog ekumeniczny, międzyreligijny i międzykulturowy należy uznać za konieczną drogę ewangelizacji w Amazonii (por. DAp227). Społeczeństwo ludów Amazonii to mieszanka wyznań, w większości chrześcijańskich. Biorąc pod uwagę tę rzeczywistość, otwierają się dla nas drogi prawdziwej komunii: „Nie wystarczy jednak okazywanie sobie dobrych uczuć. Potrzebne są konkretne czyny, które przenikają serca i wstrząsają sumieniami, prowadząc każdego do wewnętrznego nawrócenia, które jest podstawą wszelkiego postępu na drodze ekumenizmu” (Benedykt XVI, Missa pro Ecclesia, Przesłanie na zakończenie celebracji eucharystycznej z kardynałami elektorami w Kaplicy Sykstyńskiej, 20. 04. 2005 r.). Centralne miejsce Słowa Bożego w życiu naszych wspólnot jest czynnikiem zjednoczenia i dialogu. Wokół Słowa może zrodzić się wiele wspólnych działań: tłumaczenie Pisma Świętego na języki lokalne, wspólne wydania, rozpowszechnianie Pisma Świętego oraz spotkania teologów katolickich i z teologami innych wyznań.
25. W Amazonii dialog międzyreligijny odbywa się zwłaszcza z miejscowymi religiami tubylczymi i kultami pochodzenia afrykańskiego. Tradycje te zasługują na to, aby je poznać, zrozumieć ich formy ekspresji i ich relacje z lasem i matką ziemią. Wraz z nimi, chrześcijanie, opierając swoją wiarę na słowie Bożym, wchodzą w dialog, dzielą się życiem, zmartwieniami, zmaganiami, doświadczeniami Boga, aby móc wzajemnie pogłębić wiarę i wspólnie działać na rzecz obrony „wspólnego domu”. W tym celu konieczne jest, aby kościoły Amazonii rozwijały inicjatywy wzajemnych spotkań, studiowania i dialogu z wyznawcami tych religii. Szczery i pełen szacunku dialog jest pomostem w kierunku budowy „dobrego życia”. Wymiana darów i dzielenie się Duchem prowadzi coraz bardziej do prawdy i dobra (por. EG250).

26. Synod dla Amazonii chce być głosem skierowanym do wszystkich ochrzczonych w Amazonii, aby stawali się uczniami misjonarzami. Powołanie misyjne ściśle wiąże się z chrztem i dotyczy wszystkich ochrzczonych. Przez chrzest wszyscy otrzymujemy tę samą godność bycia synami i córkami Boga, i nikt nie może czuć się wyłączonym z obowiązku wynikającego ze słów jakie Jezus skierował do swoich uczniów. „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu” (Mk 16,15). Dlatego uważamy, że konieczne jest wygenerowanie większego impulsu misyjnego wśród rodzimych powołań. Amazonia musi być ewangelizowana także przez samych Amazończyków.

27. Pilnym zadaniem jest nadanie duszpasterstwu rdzennych społeczności indiańskich szczególnego miejsca w Kościele. Należy wyjść od różnych rzeczywistości i różnorodnych kultur, aby zdefiniować, opracować i przyjąć działania duszpasterskie, które pozwolą nam wypracować projekt ewangelizacji wśród społeczności tubylczych, sytuując się wewnątrz duszpasterstwa plemion indiańskich. Duszpasterstwo ludów tubylczych ma swoją specyfikę. Na przestrzeni lat kolonizacja, motywowana ekstraktywizmem, i wynikający z niej problem migracji, sprawiły, że społeczności indiańskie przynależą do grup zagrożonych w swojej egzystencji. W tym kontekście, jako Kościół zobowiązani jesteśmy do wypracowania i utrzymania preferencyjnej opcji na rzecz społeczności indiańskich, dbając o stworzenie i rozwój diecezjalnych struktur duszpasterstwa rdzennej ludności Amazonii, które charakteryzować się będą odnowioną działalnością misyjną, umiejącą słuchać, prowadzić dialog, w pełni zinkulturyzowaną i zdolną zapewnić stałą obecność duszpasterską. Preferencyjna opcja na rzecz społeczności indiańskich, ich kultur, tożsamości i historii, wymaga od nas dążenia do powstania Kościoła indiańskiego, posiadającego własnych kapłanów i ministrów będących zawsze w jedności i zjednoczonych w całkowitej komunii z Kościołem katolickim.
28. Kościół, uznając ważność problematyki, jakim w Amazonii jest zjawisko urbanizacji oraz związanych z nim zagrożeń i perspektyw, ze szczególną uwagą powinien zwrócić uwagę na środowisko wiejskie jako całość, a w szczególności, na duszpasterstwo wsi. Z duszpasterskiego punktu widzenia Kościół musi reagować na zjawisko wyludniania wsi ze wszystkimi wynikającymi z tego konsekwencjami (utrata tożsamości, wzrastający sekularyzm, wyzysk ludności wiejskiej, rozpad rodziny, itp.).

29. Z uwagi na wzrost i rozmiary, zjawisko migracji stało się obecnie bezprecedensowym wyzwaniem politycznym, społecznym i eklezjalnym (por. DA 517, a). Biorąc to pod uwagę, wiele wspólnot kościelnych przyjmuje migrantów z otwartymi ramionami pamiętając, że: „Byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie” (Mt 25, 35). Przymusowe wysiedlenie rodzin indiańskich, chłopskich, potomków afrolatynoamerykanów i społeczeństw nadrzecznych, wydalonych z ich terytoriów z powodu wywieranych na nich nacisków lub migrujących z braku możliwości i środków do życia, wymaga podjęcia działań duszpasterskich na peryferiach miast. W tym celu konieczne będzie utworzenie grup misyjnych, aby mogły im towarzyszyć, koordynować pracę w parafiach i współpracę z instytucjami kościelnymi i pozakościelnymi. Migrantom należy zagwarantować liturgię zinkulturyzowaną i w ich własnych językach, organizować przestrzeń wymiany kulturalnej, sprzyjając w ten sposób ich integracji w społecznościmisyjnej.

30. Pośród różnych twarzy panamazońskich społeczności wyróżnia się ta jedna: twarz ludzi młodych, którzy obecni są na całym tym terytorium. Są to między innymi ludzie młodzi posiadający indiańską tożsamością lub potomkowie Afrolatynoamerykanów, mieszkańcy obszarów nadrzecznych lub osoby wysiedlone: migranci i uchodźcy. Są to młodzi mieszkańcy wsi i obszarów miejskich, którzy codziennie marzą i szukają lepszych warunków życia, pragnąc uczynić życie pełniejszym. Są to młodzi studenci i robotnicy, którzy są obecni i aktywni w różnych formach życia społecznego i eklezjalnego. Młodzież Amazonii doświadcza bolesnej rzeczywistości, takiejjak: ubóstwo, przemoc, choroby, dziecięca prostytucja, wykorzystywanie seksualne, przemyt i używanie narkotyków, przedwczesna ciąża, bezrobocie, depresja, handel ludźmi, nowe formy niewolnictwa, handel narządami, trudności w dostępie do edukacji, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej. Niestety, w ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost liczby samobójstw wśród młodych ludzi, a także wzrost liczby młodych ludzi osadzonych w więzieniach na skutek przestępczości. Dotyczy to zwłaszcza potomków Afrolatynoamerykanów i mieszkańców przedmieść miejskich. Mieszkając na wielkim terytorium Amazonii, młodzi ludzie mają takie same marzenia i pragnienia jak inni młodzi na całym świecie: szukają uznania i szacunku, chcą studiować, mieć dobrą pracę, marzą o przyszłości. Doświadczają jednak ogromnego kryzysu wartości i takiej rzeczywistości, w której zatracone zostają podstawowe wartości etyczne. Zadaniem Kościoła jest towarzyszenie im, aby mogli zmierzyć się z każdą sytuacją, która niszczy ich tożsamość i poczucie własnej wartości.
31. Młodzi ludzie są również intensywnie obecni na obszarach migracyjnych terytorium Amazonii. Szczególną uwagą należy objąć rzeczywistość młodych ludzi w ośrodkach miejskich. Coraz więcej miast przyjmuje całe grupy etniczne i rosną z tym związane problemy. Wieś Amazonii wyludnia się; miasta borykają się z ogromnymi problemami przeludnienia, przestępczością nieletnich, brakiem pracy, walkami etnicznych i niesprawiedliwością społeczną. Tutaj w szczególności Kościół jest wezwany do proroczej obecności wśród młodych ludzi, oferując im odpowiednie towarzyszenie i dostęp do wykształcenia.
32. Zakorzeniony w rzeczywistości amazońskiej młodzieży, Kościół głosi młodym ludziom Dobrą Nowinę o Jezusie, proponuje rozeznanie powołaniowe i towarzyszy im, przyznaje właściwe miejsce ich kulturze i tożsamości, zachęca młodzież do walki o swoje prawa. Dba o wzmocnienie kreatywnych, innowacyjnych i zróżnicowanych przestrzeni ewangelizacji poprzez odnowioną i odważną posługę młodzieży. Jest to duszpasterstwo, które nie jest statycznym; jest ono skoncentrowane na Jezusie Chrystusie i ukazuje Jego projekt na życie; zintegrowane i potrafiące nawiązać dialog, zaangażowane we wszystkie istniejące rzeczywistości młodzieżowe na swoim terytorium. Młodzież indiańska ma ogromny potencjał i aktywnie uczestniczy w życiu lokalnych społeczności i różnych organizacji, stając się ich animatorami i liderami, broniąc należnych im praw, szczególnie na swoim terytorium, walcząc o prawo do służby zdrowia i edukacji. Z drugiej strony to ludzie młodzi są głównymi ofiarami braku pewności odnośnie prawa do ziemi oraz wad w polityki społecznej. Uzależnienie alkoholowe i narkotykowe to smutna rzeczywistość wspólnot indiańskich i stanowi poważne zagrożenie dla młodzieży, zabierając im życie w prawdziwej wolności, niszcząc sny i marzenia, i uniemożliwiając im aktywne uczestnictwo w życiu wspólnoty.
33. Rola młodych ludzi została w sposób wyraźny zauważona i wyakcentowana w dokumencie końcowym XV Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupówpoświęconego młodzieży(46, 160) w papieskiej adhortacji Christus Vivit(170) oraz w encykliceLaudato Si’(209). Młodzi ludzie chcą być bohaterami, a Kościół Amazonii chce uwidocznić przynależne im prawa. Chce być towarzyszem, który umie słuchać, uznającym młodych ludzi jako miejsce teologiczne, jako „proroków nadziei”, zaangażowanych w dialog, wrażliwych ekologicznie i stróżów umiejących dbać o „wspólny dom”. Chce być Kościółem, który przyjmuje młodych ludzi i kroczy z nimi, zwłaszcza na peryferiach. Dlatego też musi uświadomić sobie istnienie trzech wyzwań, którymi są: obowiązek promowania nowych form ewangelizacji za pośrednictwem mediów społecznościowych (por. Franciszek, Christus Vivit 86); pomoc młodym ludziom ze społeczności indiańskich w osiągnięciu właściwej międzykulturowości; pomoc w radzeniu sobie z kryzysem wartości, który niszczy poczucie własnej wartości i powoduje, że młodzi tracą tożsamość.

34. Silny proces zaludniania miast przez ludność migrującą z mniejszych środowisk do większych, widoczny jest także w Amazonii. Przyspieszonemu rozwojowi metropolii amazońskich towarzyszy tworzenie się dzielnic peryferyjnych. Jednocześnie asymilowane są przez społeczności indiańskie i wiejskie style życia, formy koegzystencji, języki i wartości skonfigurowane przez metropolię. Rodzina miejska jest miejscem syntezy kultury tradycyjnej i nowoczesnej. Jednak rodziny często cierpią z powodu ubóstwa, złych warunków mieszkaniowych, braku pracy, uzależnienia od narkotyków i alkoholizmu, dyskryminacji i samobójstw dzieci. Ponadto w życiu rodzinnym brakuje dialogu między pokoleniami i tradycjami, a język rodzimy ginie. Rodziny borykają się również z problemami zdrowotnymi, które wynikają z braku odpowiedniej edukacji seksualnej i wiedzy o planowaniu rodziny. Obserwujemy proces gwałtownych zmian w środowisku rodzinnym społeczności Amazonii. Mamy do czynienia z nowymi formami życia rodzinnego: rodziny niepełne, w których całkowity ciężar utrzymania spoczywa na kobietach; wzrost liczby rodzin, gdzie rodzice żyją w separacji; związki partnerskie; rodziny patchworkowe i ponowne związki; spadek liczby małżeństw zinstytucjonalizowanych. Miasto jest eksplozją życia, ponieważ „Bóg mieszka w mieście” (DAp514). Miasto to bowiem miejsce naznaczone lękami, konfliktami i poszukiwaniem sensu życia, ale także solidarnością, braterstwem, pragnieniem dobroci, prawdy i sprawiedliwości (por. EG71-75). Ewangelizacja miasta lub kultury miejskiej polega na tym, aby „mocą Ewangelii zmieniać, dosięgnąć i jakby przewracać kryteria oceny, hierarchię dóbr, postawy i nawyki myślowe, bodźce postępowania i modele życiowe rodzaju ludzkiego, które stoją w sprzeczności ze słowem Bożym i planem zbawczym”(EN 19).
35. Należy bronić prawa wszystkich ludzi do życia w mieście. Przynależne prawo do życia w mieście definiuje się także przez prawo do równego dostępu do dóbr miasta w ramach zasad zrównoważonego rozwoju, demokracji i sprawiedliwości społecznej. Konieczne jest jednak wywieranie nacisków na politykę społeczną i promowanie inicjatyw poprawiających jakość życia na wsi, zapobiegając w ten sposób ich niekontrolowanemu wyludnianiu.
36. Podstawowe wspólnoty eklezjalne były i są darem Boga dla lokalnych Kościołów Amazonii. Trzeba jednak zauważyć, że niektóre wspólnoty eklezjalne z biegiem czasu, straciły na znaczeniu, osłabły, a nawet całkowicie obumarły. Zdecydowana większość z nich jednak ciągle jest aktywna i jest duszpasterskim fundamentem wielu parafii. Aktualnie największe niebezpieczeństwa dla wspólnot eklezjalnych wynikają głównie z sekularyzmu, indywidualizmu, braku odpowiedniego wymiaru społecznego i braku aktywności misyjnej. Dlatego koniecznym jest, aby pasterze zachęcali każdego wiernego do bycia uczniem-misjonarzem. Wspólnota eklezjalna musi być aktywna w przestrzeniach polityki publicznej, w których podejmowane są działania w celu ożywienia kultury, życia wspólnotowego, wypoczynku i świętowania. Musimy walczyć, aby „favele” i „dzielnice nędzy” miały zagwarantowane podstawowe udogodnienia: wodę, energię i mieszkania; należy promować w nich ekologię integralną. We wspólnotach miejskich Amazonii należy ustanowić posługę przyjmującego, którego zadaniem byłaby pomoc braterska i solidarność względem migrantów, uciekinierów, osób bezdomnych i tych, którzy opuścili środowiska wiejskie.
37. Szczególną troską należy otoczyć osoby przynależące do społeczności indiańskiej, a osiedlające się w ośrodkach miejskich, ponieważ to oni są najbardziej narażeni na problemy związane ze zjawiskiem przestępczości nieletnich, brakiem pracy, walkami etnicznymi i niesprawiedliwością społeczną. Jest to obecnie jedno z największych wyzwań: coraz więcej miast jest miejscem docelowym wszystkich grup etnicznych i ludów Amazonii. Należy zorganizować w miastach duszpasterstwo rdzennej ludności indiańskiej potrafiące wyjść naprzeciw tej specyficznej rzeczywistości.

38. Działalność duszpasterska czerpie z duchowości opartej na słuchaniu Słowa Bożego i krzyku ludu, aby następnie móc przepowiadać z proroczą mocą Dobrą Nowinę. Zdajemy sobie sprawę, że Kościół, który rozpoznaje wołanie Ducha w lamencieAmazonii, może uczynić własnymi radości i nadzieje, smutki i niepokoje wszystkich, a zwłaszcza najbiedniejszych (por. GS1), którzy są uprzywilejowanymi córkami i synami Boga. Odkrywamy, że potężne wody Ducha, podobne do wód Amazonki, które od czasu do czasu występują z brzegów i wylewają, prowadzą nas obfitości życia, które Bóg nam oferuje, abyśmy dzielili się nim poprzez przepowiadanie.Nowe drogi nawrócenia duszpasterskiego.
39. Wędrowne grupy misyjne w Amazonii, organizują i tworzą wspólnotę w drodze, wzmacniając tym samym synodalność Kościoła. Grupy te mogą łączyć w sobie różnorodność charyzmatów,składać się z osób przynależących do różnych instytutów i kongregacji, świeckich kobieti mężczyzn, zakonników i sióstr zakonnych, księży. Łączą się razem, aby móc dotrzeć tam, gdzie samemu nie sposób dotrzeć. Misyjna wędrówka tych, którzy opuszczają swoją siedzibę i odwiedzają poszczególne wspólnoty w terenie, celebrując sakramenty, jest zalążkiem tego, co nazywa się „duszpasterstwem wizyt”. Jest to rodzaj posługi duszpasterskiej, która odpowiada obecnym warunkom i możliwościom naszych Kościołów. Dzięki tej metodzie i działaniu Ducha Świętego społeczności te rozwinęły także bogatą ministerialność, która jest powodem do dziękczynienia.
40. Proponujemy stworzenie sieci grup wędrownych, która scali zróżnicowane wysiłki zespołów towarzyszących życiu i wierze wspólnot Amazonii. Wpływy jakie polityka wywiera na zmiany w rzeczywistości muszą być rozeznane przez duchownych i osoby świeckie. W celu przejścia od duszpasterstwa wizyt do stałej obecności, kongregacje i prowincje zakonne na świecie, które nie są jeszcze zaangażowane w misje, są proszone o ustanowienie co najmniej jednej placówki misyjnego w którymkolwiek z krajów Amazonii.

41. Ameryka Łacińska posiada ogromną różnorodność biologiczną i wielkie bogactwo kulturowe. Amazonia to kraina lasów i wód, porośniętych jezior i mokradeł, sawann i pasm górskich, ale przede wszystkim jest to kraina niezliczonych ludów, z których wiele to społeczności o tysiącletniej tradycji, zamieszkujące od najdawniejszych czasów to terytorium: są to ludy o wspaniałej historii, które na tym kontynencie są światłem nadziei wbrew wszelkiej nadziei. Nasze nawrócenie musi być zatem także kulturowe: stajemy się bowiem tym, kim jesteśmy dzięki innym i uczymy się od innych. Naszym zadaniem jest być obecnymi, szanować i rozpoznawać wartości bliźniego, żyć i praktykować inkulturację i interkulturację w głoszeniu Dobrej Nowiny. Głosić i żyć wiarą w Amazonii jest zadaniem, które nieustannie musi być odnawiane. Wiara wyraża się nie tylko poprzez duszpasterstwo, ale także poprzez konkretne działaniach na rzecz bliźniego, poprzez opiekę zdrowotną, edukację, solidarność i wsparcie dla najbardziej potrzebujących. Uwagami tymi pragniemy podzielić się w tym rozdziale.

42. Na terytoriach Amazonii istnieje wielokulturowa rzeczywistość, która wymaga spojrzenia zdolnego objąć całość i użycia wyrażeń, które będą w stanie wskazać na elementy jednoczące wszystkie grupy, a jednocześnie umożliwią identyfikację poszczególnych grup, aby mogły być one rozpoznawane, szanowane i promowane w Kościele i w społeczeństwie, które musi odkryć w ludach Amazonii równoprawnego rozmówcę celem prowadzenia dialogu i spotkania. Konferencja w Puebla mówi o twarzach zamieszkujących Amerykę Łacińską i stwierdza, że w społecznościach tubylczych doszło do zmieszania się różnych ras i kultur, które wzrastają i rozwijają się poprzez spotkanie i rozchodzenie się poszczególnych kultur stanowiących część tego kontynentu. Ta twarz jest także twarzą Kościoła w Amazonii, który zakorzenił się na tej ziemi, ewangelizuje i otwiera nowe drogi, aby społeczności mogły czuć się, że towarzyszy się im w złożonych procesach życia ewangelicznego. Odnowiony zmysł misyjny jest obecny także w świadomości samych mieszkańców tychże społeczności, które realizują proroczą i samarytańską misję Kościoła i którą należy wzmacniać poprzez otwarcie się na dialog i na inne kultury. Tylko Kościół misyjny zakorzeniony w kulturze i w pełni zinkulturyzowany jest w stanie zrodzić rdzenne Kościoły lokalne o amazońskim twarzy i sercu, zakorzenionych w kulturach i tradycjach ludu, zjednoczonych w tej samej wierze w Chrystusa, ale zróżnicowanych pod względem sposobu życia, wyrażania wiary i jej celebracji.

43. Mieszkańcy Amazonii są dla nas źródłem nauki o życiu. Ludy tubylcze i ci, którzy w późniejszym okresie przybyli na to terytorium, ukształtowali swoją tożsamość we wzajemnym współistnieniu. Ludy te żyją w oparciu o wartości kulturowe, w których odkrywamy ziarna Słowa. W dżungli splata się nie tylko roślinność: jeden gatunek roślin znajduje swoje oparcie i zostaje wzmocniony przez inny; ale także ludy wchodzą ze sobą we wzajemne relację, tworząc pomiędzy sobą sieć związków i sojuszy, na których wszyscy zyskują. Dżungla żyje dzięki relacji wzajemnych powiązań i współzależności, i to samo odnosi się do wszystkich innych obszarów życia. Dzięki temu delikatna równowaga Amazonii mogła zachować się przez wieki.
44. Mądrość rdzennych ludów Amazonii opiera się na zintegrowanej wizji świata, dzięki której można zrozumieć zróżnicowane powiązania istniejące pomiędzy całym stworzeniem. Kontrastuje to z dominującym nurtem myśli zachodniej, która, aby móc zrozumieć rzeczywistość, dzieli ją i fragmentaryzuje, lecz nie jest potrafi scalić jej na nowo w łańcuch relacji istniejącymi pomiędzy różnymi obszarami wiedzy. Tradycyjny sposób gospodarowania tym, co oferuje natura, był prowadzony w taki sposób, jak to dzisiaj określa się mianem zrównoważonego rozwoju. Wśród rdzennej ludności można odnaleźć także takie wartości jak wzajemna i bezinteresowna pomoc, poczucie przynależności do wspólnoty, równość, rodzina, organizacja społeczna i poczucie służby.

45. Żądza posiadania ziemi jest źródłem konfliktów prowadzących do niszczenia rdzennych kultur etnicznych, a także do mordowania i kryminalizacji ruchów społecznych i ich przywódców. Wyznaczenie granic terytoriów i ochrona ziemi jest obowiązkiem państw narodowych i ich rządów. Jednak wiele z rdzennych terytoriów społeczności tubylczych pozbawionych jest ochrony, a obszary raz wytyczone są zagrożone przez firmy wydobywcze i wycinające lasy, przez duże projekty infrastrukturalne, nielegalne uprawy i przez wielkich właścicieli ziemskich promujących monokulturę i nadmierną hodowlę bydła.
46. Kościół zobowiązuje się być sojusznikiem ludów amazońskich, składając doniesienia i informując o przypadkach przestępstw wymierzonych w społeczności tubylcze; o projektach mających destrukcyjny wpływ na środowisko; o brakach w prawnym uregulowaniu własności terytoriów; jak również występując przeciwko drapieżnemu modelowi gospodarczemu niszczącemu świat przyrody. Obecność Kościoła wśród społeczności tubylczych i tradycyjnych wymaga świadomości, że obrona ziemi nie ma innego celu niż obrona życia.
47. Życie ludności indiańskiej, metysów, ludności z obszarów nadrzecznych, rolników, potomków niewolników i Afrolatynoamerykanów oraz społeczności tradycyjnych jest zagrożone zniszczeniem, eksploatacją środowiska i systematycznym łamaniem ich praw terytorialnych. Konieczna jest obrona prawa tych społeczności do samostanowienia i wyznaczania terytoriów. Konieczne są zagwarantowanie prawa tym społecznościom do konsultacji prawnej, uczciwej i wolnej od wpływów zewnętrznych. Społeczności te żyją w „warunkach społecznych, kulturowych i ekonomicznych, które wyróżniają je od innych grup wspólnoty narodowej i które są całkowicie lub częściowo regulowane przez ich własne zwyczaje, tradycje lub specjalne ustawodawstwo” (cf. Umowa dotycząca ludności indiańskiej i autochtonicznej, n. 169 (1989), Międzynarodowa Organizacja Pracy [OIT], art. 1º, 1.a). Dla Kościoła obrona życia, wspólnoty, ziemi i praw ludów tubylczych jest zasadą ewangeliczną dotyczącą obrony ludzkiej godności: „Ja przyszedłem po to, aby owce miały życie i miały je w obfitości” (J 10,10b).
48. Kościół promuje integralne zbawienie osoby ludzkiej, docenia kulturę ludów tubylczych, wskazuje na ich żywotne potrzeby, wspiera ruchy społeczne w walce o przynależne im prawa. Nasza posługa duszpasterska jest posługą na rzecz pełni życia społeczności indiańskich. Posługa ta obliguje nas do przepowiadania Dobrej Nowiny o Królestwie Bożym i do potępienia grzechu, struktur śmierci, przypadków przemocy i niesprawiedliwości, promocji dialogu międzykulturowego, międzyreligijnego i ekumenicznego (por. DAp 95).
49. Osobny rozdział powinien być poświęcony Społecznościom Indiańskim w Dobrowolnej Izolacji [Pueblos Indígenas en Aislamiento Voluntario–PIAV] i Społecznościom Indiańskim w Izolacji i w Początkowym Kontakcie [Pueblos Indígenas en Aislamiento y Contacto Inicial–PIACI]. W Amazonii jest około 130 wiosek lub wspólnot, które nie utrzymują systematycznych lub stałych kontaktów z otaczającym społeczeństwem. Nadużycia i systematyczne akty przemocy w przeszłości były przyczyną ich migracji do bardziej niedostępnych miejsc, gdzie społeczności te szukały ochrony, dążąc do zachowania swojej autonomii i decydując się na ograniczenia unikały relacji z osobami trzecimi. Dzisiaj nadal zagrożone jest ich życie przez ekspansję na ich terytoria różnych grup oraz przez niską demografię; narażone są na czystki etniczne i całkowite zniknięcie. Podczas spotkania ze społecznością rdzenną w styczniu 2018 r. w Puerto Maldonado papież Franciszek przypomniał nam: „Wiemy, że są najbardziej podatni na zagrożenia spośród zagrożonych. (…) Nadal brońcie tych najbardziej bezbronnych braci. Ich obecność przypomina nam, że nie jesteśmy absolutnymi panami całego stworzenia i że nie możemy rozporządzać dobrami wspólnymi w rytmie zachłanności i konsumpcji”(Fr. PM). Opcja na rzecz obrony PIAV / PIACI nie zwalnia kościołów lokalnych z odpowiedzialności pasterskiej za nie.
50. Odpowiedzialność ta musi przejawiać się w konkretnych działaniach na rzecz obrony ich praw, wyrażać się w podejmowanych działaniach, których celem jest to, aby poszczególne państwa broniły ich praw, gwarantując im nienaruszalność terytoriów, które tradycyjnie zamieszkują od wieków, co dotyczy również regionów, gdzie istnieją tylko dowody ich obecności i nie jest to oficjalnie potwierdzone, a także poprzez przedsięwzięcie odpowiednich środków zaradczych w celu wprowadzenia mechanizmów obustronnej współpracy między państwami, tam, gdzie zamieszkujące grupy zajmują przestrzenie transgraniczne. Zawsze należy respektować prawo dla samostanowienia i swobody decyzji co do rodzaju relacji, które chcą nawiązać z innymi grupami. W tym celu konieczne będzie uwrażliwienie całego Ludu Bożego, a zwłaszcza mieszkańców sąsiadującymi z terytoriami PIAV/PIACI, aby szanowali te ludy i gwarantowały im nietykalność ich terytoriów. Jak powiedział św. Jan Paweł II w Cuiabá w 1991 roku: „Drodzy indiańscy bracia i siostry, Kościół zawsze był i pozostanie po waszej stronie, aby bronić godności ludzi, ich prawa do pokojowego życia, z poszanowaniem wartości do tradycji, zwyczajów i kultur”.

51. Chrystus w swoim wcieleniu porzucił to, co właściwe Bogu i stał się człowiekiem w konkretnej kulturze, aby utożsamiać się z całą ludzkością. Inkulturacja jest wcieleniem Ewangelii w kultury tubylcze („to, co nie zostało przyjęte, nie zostało odkupione”,Św. Ireneusz, por. Puebla 400), a jednocześnie wprowadzeniem tych kultur w życie Kościoła. W tym procesie ludzie są protagonistami, a towarzyszą im ich liderzy i duszpasterze.

52. Pobożność ludowa stanowi ważny środek łączący wiele ludów Amazonii z ich doświadczeniami duchowymi, ich kulturowymi korzeniami i jest formą społecznej integracji. Jest manifestacją, za pomocą której, poprzez obrazy, symbole, tradycje, obrzędy i inne sakramentalia, lud wyraża swoją wiarę. Pielgrzymki, procesje i święta patronalne należy doceniać, towarzyszyć im, promować, a czasem oczyszczać, ponieważ są uprzywilejowanymi środkami ewangelizacji, które powinny doprowadzić do spotkania z Chrystusem. Nabożeństwa maryjne są głęboko zakorzenione w Amazonii i w całej Ameryce Łacińskiej.53. Brak klerykalizacji jest tym, co charakteryzuje bractwa, stowarzyszenia i grupy związane z pobożnością ludową. Świeccy pełnią rolę protagonistów, jaką z trudnością mogą pełnić w innych obszarach życia kościelnego; wraz z braćmi i siostrami, odprawiają nabożeństwa i kierują modlitwą, udzielają błogosławieństw, inicjują tradycyjne święte pieśni, animują nowenny, organizują procesje, rozpowszechniają kult świętych patronówitp. Koniecznym jest, aby „odpowiednia katechizacja towarzyszyła wierze już obecnej w pobożności ludowej. Jedną z konkretnych propozycji może tu być umożliwienie procesu inicjacji chrześcijańskiej,która prowadzi nas ku coraz większemu podobieństwu do Chrystusa i przyjmowaniu Jego postaw”(DAp300).

54. Teologia indiańska, teologia o amazońskim obliczu i pobożność ludowa są już bogactwem rdzennego, indiańskiego świata, jego kultury i duchowości. Misjonarz i kościelny lider, kiedy niesie słowo Ewangelii Jezusa, identyfikuje się z kulturą i dochodzi do spotkania, z którego rodzi się świadectwo, służba, przekaz i nauka języków. Indiański świat ze swoimi mitami, narracją, obrzędami, pieśniami, tańcem iekspresjami duchowymi wzbogaca spotkanie międzykulturowe. Konferencja w Puebla mówi nam, że „kultury nie są pustą ziemią, pozbawioną autentycznych wartości. Ewangelizacja Kościoła nie jest procesem destrukcji, lecz konsolidacji i umocnieniem tych wartości; wzmocnieniem wzrostu »ziaren Słowa«”(DP401, por. GS57) obecnego w kulturach.

55. Wszyscy jesteśmy zaproszeni, aby wejść w kontakt z ludami Amazonii jak równy z równym, szanując ich historię, kulturę, styl „dobrego życia” (Franiszek, Otwarcie prac Zgromadzenia Specjalnego, 07.10.19). Kolonializm to narzucanie przez jedne narody drugim, określonych sposobów życia, zarówno w wymiarze gospodarczym, kulturowym, jak i religijnym. Odrzucamy ewangelizację stylu kolonialnego. Głoszenie Dobrej NowinyJezusa oznacza uznanie ziaren słowa obecnych już w kulturach. Ewangelizacja, którą dziś proponujemy Amazonii, jest inkulturowym orędziem, które generuje procesy międzykulturowości, procesy promujące życie Kościoła o tożsamości i amazońskiej twarzy.

56. W zadaniu ewangelizacyjnym Kościoła, którego nie należy mylić z prozelityzmem, musimy uwzględnić jasne procesy inkulturacji naszych metod i planów misyjnych. W szczególności proponuje się ośrodkom badawczym i duszpasterskim Kościoła, aby w porozumieniu z rdzenną ludnością przestudiowały, uporządkowały i usystematyzowały tradycje amazońskich grup etnicznych, celem wzmocnienia pracy edukacyjnej opartej na tożsamości i kulturze ludów, pomocy w promocji i obronie ich praw, konserwacji i rozpowszechnianiu ich wartości na scenie kulturalnej Ameryki Łacińskiej.
57. Działania edukacyjne są dziś kwestionowane przez potrzebę inkulturacji. Wyzwaniemjest poszukiwanie metod i treści odpowiednich dla społeczności wobec których pragnie się realizować posługę nauczania. W tym celu ważna jest znajomość ich języków, ich przekonań i aspiracji, ich potrzeb i nadziei; a także wspólne opracowywanie programów edukacyjnych, które zarówno w formie, jak i treści, odpowiadać będą tożsamości kulturową społeczności amazońskich, nalegając na formację z zakresu ekologii integralnej jako elementu łączącego.

58. Kościół uznaje za ważne zadanie promowanie profilaktycznej edukacji zdrowotnej i oferowanie opieki zdrowotnej w miejscach, w których pomoc państwa nie dociera. Konieczne jest sprzyjanie inicjatywom integracyjnym, które są korzystne dla zdrowia mieszkańców Amazonii. Ważna jest również promocja oraz dzielenie się wiedzą przodków w dziedzinie tradycyjnej medycyny ludowej typowej dla każdej kultury plemiennej.
59. Wśród zawiłości terytorium Amazonii zwracamy uwagę na słabość edukacji, szczególnie wśród rdzennej ludności indiańskiej. Chociaż edukacja jest prawem człowieka, jakość edukacji jest niska, a porzucanie szkoły jest bardzo częste, szczególnie u dziewcząt. Edukacja ewangelizuje, promuje transformację społeczną, wzmacniając ludzi w zdrowym znaczeniu krytycznym. „Dobra edukacja szkolna w dzieciństwie i w młodym wieku rzuca ziarna, które mogą wydać owoce w ciągu całego życia” (LS 213). Naszym zadaniem jest promowanie edukacji na rzecz solidarności, która wypływa ze świadomości wspólnego pochodzenia i wspólnej przyszłości dla wszystkich (por.LS 202). Od rządów należy wymagać wprowadzenia edukacji publicznej, międzykulturowej i dwujęzycznej.
60. Świat poddany coraz większej globalizacji i coraz bardziej złożony, rozwinął bezprecedensową sieć informacji. Jednak taki natychmiastowy przepływ informacji nie prowadzi do lepszej komunikacji lub współpracy między społecznościami. W Amazonii chcemy promować kulturę komunikacyjną, która sprzyja dialogowi, kulturze spotkania i trosce o „wspólny dom”. Motywowani ekologią integralną chcemy wzmocnić przestrzenie komunikacji już istniejące w regionie, aby w trybie pilnym promować kompleksowe nawrócenie ekologiczne. W tym celu konieczne jest, by przygotowywać osoby kompetentne w komunikacji odwołującej się do tradycyjnych wartości i kultury, zwłaszcza osoby wywodzące się ze społeczności autochtonicznych. Ważne jest, by rdzenna ludność była nie tylko uprzywilejowanymi rozmówcami w temacie ewangelizacji i promocji człowieka na danym terytorium, ale także pomagała nam szerzyć kulturę„dobrego życia” i troski o stworzenie.
61. Aby rozwinąć przekaz informacji w całej Amazonią i poprawić komunikację, Kościół chce stworzyć panamazońską sieć komunikacji eklezjalnej, w skład której wchodzić będą różne media wykorzystywane przez lokalne Kościoły i różne organizmy eklezjalne. Przekaz proponowany przez tę sieć może mieć pozytywny oddźwięk i pomóc w nawróceniu ekologicznym Kościoła i planety. REPAM może współpracować w zakresie doradztwa i wspierania procesów szkoleniowych, monitorowania i wzmacniania komunikacji w regionie panamazońskim.

62. Proponujemy utworzenie sieci szkół edukacji dwujęzycznej dla Amazonii (podobnej do Fe y Alegría), której program zawierać będzie treści odpowiadające potrzebom społeczności,szanując, dowartościowując i integrując wiedzę dotyczącą tożsamości kulturowej i naukę rdzennych języków.
63. Chcemy zagwarantować, wspierać i sprzyjać międzykulturowej dwujęzycznej edukacji, które już istnieje w eklezjalnych jurysdykcjach Amazonii, zachęcać katolickie uniwersytety do współpracy i utworzenia odpowiedniej sieci. 64. Będziemy szukać nowych form nauczania konwencjonalnego i niekonwencjonalnego, takich jak kształcenie na odległość, zgodnie z potrzebami miejsc, czasów i osób.