Sunnizm i szyizm [MISYJNE DROGI]

Na samym początku islam był jeden. Z biegiem czasu powstały dwa jego nurty. Łączą je Koran, tradycja i prawo.

Islam należy do tych religii światowych, które w przeciwieństwie do plemiennych czy narodowych, znajdują wyznawców we wszystkich częściach globu. Jest to konsekwencją jego drugiej cechy, którą jest uniwersalizm przesłania: jest ono kierowane do wszystkich ludzi, niezależnie od przynależności rasowej, etnicznej, kulturowej, statusu społecznego czy majątkowego. Wszyscy są dziećmi
Boga, tu nazywanego arabskim słowem Allah, Stwórcy świata i człowieka, Opiekuna i Sędziego.

Początki

Muhammad (w zlatynizowanej formie Mahomet) urodził się około 570 r. po Chr. w Mekce, na Półwyspie Arabskim, jako ubogi krewny ważnego rodu Kurajszytów. Niewiele wiemy o wczesnych latach jego życia, zanim – według własnego przekonania i wiary zwolenników – został wezwany przez Boga do głoszenia dopełnionego objawienia. To powołanie, które zaczęło się od wypraw na pobliskie wzgórza w poszukiwaniu samotni dla rozmyślań, zaowocowało zesłaniem na ziemię świętej księgi Koranu. Legendarna biografia przedstawia Muhammada jako człowieka o dużej wrażliwości, refleksyjnego, zatroskanego o upośledzonych. Wsparty przez grupę zwolenników rozpoczął głoszenie nowej religii. Pierwszymi wyznawcami byli jego bliscy: żona, kuzyn (a później także zięć) Ali, przyjaciele Abu Bakr i Usman. Jako że fundamentalną jej ideą jest jedyność Boga, który nie ma towarzyszy, nowe przesłanie uderzało nie tylko w przekonania, ale i całkiem ziemskie
interesy władców mekkańskich. Osada ta była bowiem zarówno centrum handlu, jak i sanktuarium politeistycznych bóstw plemiennych.

Foto: NDIE.PL

Ludzie księgi

W roli przywódcy religijnego, społecznego i politycznego okaże się stanowczym przewodnikiem najpierw nielicznej, potem rozrastającej się wspólnoty muzułmańskiej. Taki jego obraz odnajdujemy w tradycji (sunna), mającej literacką formę hadisów – krótkich na ogół relacji o słowach i czynach Mahometa. Ważnym, a nie dość powszechnie uświadamianym faktem jest to, że głoszona przez Muhammada religia stanowić miała dopełnienie wcześniejszego Objawienia, które dało ludziom Torę i Ewangelię. Według wyobrażeń muzułmanów zostało ono zniekształcone przez Żydów, uznających siebie za naród wybrany, i chrześcijan, którzy przypisali Jezusowi cechę boskości. To spowodowało konieczność korekty i dopełnienia, do czego Bóg wyznaczył Mahometa – najważniejszego i ostatniego z posłańców tej rangi („Pieczęć Proroków”), wyposażając go w Koran. Tłumaczy to zarówno szczególną pozycję, jaką w środowisku islamskim mieli wierni dwóch pierwszych wyznań jako ludzie księgi, jak i widoczną nawet przy pobieżnej lekturze zbieżność pewnych wątków koranicznych z dziejami i postaciami Starego i Nowego Testamentu (i apokryfami). Badacze niemuzułmańscy, historycy i bibliści starają się opisać drogi, którymi mogły one tam trafić. Pozwala to lepiej pojąć wydarzenia pierwszych lat tworzącej się wspólnoty, nadzieje i rozczarowania związane z żydowską społecznością Medyny, dokąd Mahomet uciekł z rodzimej Mekki (hidżra), jak i dynamikę wzajemnych relacji muzułmańsko-chrześcijańskich przez wieki, aż do dziś. Można zatem przyjąć, że w Medynie zaczęła się kształtować nie tylko religijna, ale i społeczno-polityczna tożsamość wspólnoty muzułmańskiej (umma muhammadijja). Po nieudanych próbach militarnego uciszenia niewygodnego współplemieńca, w 630 r. Kurajszyci musieli uznać jego zwierzchność. Wkraczającego triumfalnie do Mekki na czele swoich oddziałów.

Kryzys i podział

Śmierć Mahometa (632 r.) spowodowała po pewnym czasie poważny kryzys wspólnoty, którego konsekwencją jest istniejący do dziś rozłam. Dwaj pierwsi przywódcy – Abu Bakr i Umar – dzięki prowadzonej przez siebie ekspansji terytorialnej powiększali zasięg i znaczenie islamu oraz utrzymywali jego spójność. Przy wyborze trzeciego wystąpiły już kontrowersje, bo rywalizowali ze sobą Usman i Ali, co po zwycięstwie wyborczym, a potem zamordowaniu pierwszego, spowodowało bratobójczą walkę. Zwolennicy Alego ulegli, on sam został skrytobójczo zabity, a zwycięski kalif Muawija dał początek damasceńskiej dynastii Omajjadów. Powstała jednak silna opozycja przekonanych, że to Ali, ze względu na pokrewieństwo z Prorokiem, powinien być jego następcą. Zatem szyici wzięli swą nazwę od słowa oznaczającego partię, stronnictwo (szi’a) Alego. Grupę drugą – zawsze wielokrotnie liczniejszą – zaczęto określać jako sunnitów, „ludzi tradycji”. Najważniejszym wydarzeniem w dziejach szyizmu był bitwa pod Karbalą w 680 r., w której zwolennicy sukcesji opartej na więzach krwi zostali pokonani, a śmierć poniósł wnuk Mahometa, syn Alego, Husajn. Wydarzenie to można traktować jako konstytuujące odrębność tożsamościową szyitów. Do niego nawiązuje dramatycznie widowiskowe święto Aszury, podczas którego po dziś dzień przywołują oni w krwawym rytuale pokutnych procesji pamięć tego męczeństwa.

Foto: ALI MANSURI

Wspólne elementy

Zapoczątkowany sporami o sukcesję podział wyrażał coś więcej: różnice w pojmowaniu „autorytetu” w religii, które z czasem się pogłębiały. W islamie trudno jest orzekać o prawowierności, bo nie ma jednego ośrodka, który by ją wyznaczał. Określa ją zasadniczo uznanie Koranu za objawione słowo Boże i przywiązanie do osoby Mahometa jako wzorca w życiu. Koran jest oczywiście podstawą wierzeń obu wspomnianych grup, bo trudno sobie wyobrazić jakąkolwiek wspólnotę muzułmańską, która hołdowałaby poglądom sprzecznym z Księgą. Istnieją wszakże subtelności w podejściu do
treści – sunnici traktują je literalnie, jednocześnie reprezentując bardziej zdecentralizowaną i wspólnotową postawę. Kładą nacisk na tekst, w interpretacji którego pomagają im uczeni w Piśmie, nie będący jednak wyrocznią i nierzadko mający odmienny pogląd na te same sprawy. Od czasów Omajjadów ukształtowało się rozumienie islamu sunnickiego jako pola różnych opinii prawno-interpretacyjnych, które znalazły wyraz w kilku najważniejszych szkołach teologicznych. Koran, tradycja (sunna) i prawo (szariat) z nich wyprowadzone to płaszczyzna przynależności do wspólnoty.

Szyizm

Szyici zdają się na autorytet poszczególnych przywódców duchowych – imamów, wierząc że są oni prowadzeni przez Boga, by pomóc ludziom zrozumieć Koran. Otrzymawszy od Niego szczególny dar, mają wgląd w sprawy niedostępne zwykłemu wyznawcy. Skutecznie przewodzić wspólnocie wiernych może tylko osoba z taką charyzmą. To pokazuje wyraźniejszy w szyizmie nastrój
ezoteryczno-mistyczny. W łonie tego nurtu doszło następnie do szeregu rozłamów i powstania grup różniących się przede wszystkim poglądem na prawowierne przywództwo (liczbę imamów), a w konsekwencji także pewnych praktyk i rytuałów. Z osobą ukrytego Imama, Muhammada al-Mahdiego, wiążą się wyobrażenia eschatologiczne szyitów, oczekujących jego pojawienia się przy końcu czasu.

Sunnizm

Sunnici stanowią zdecydowaną większość spośród około 1,5 miliardowej społeczności muzułmańskiej. Statystyka nie oddaje jednak rzeczywistego znaczenia tych drugich. Są kraje, gdzie dominują szyici (Iran), odgrywające istotną rolę w życiu społecznym i w polityce, oraz takie gdzie jest ich znacząca liczba (Irak, Afganistan, Indie, Pakistan, kraje Afryki wschodniej). Generalnie, stanowiąc
piątą część wszystkich muzułmanów, mieli i mają istotny wpływ na intelektualny i duchowy obraz islamu. Niektórzy autorzy podkreślają, że te nurty nie świadczą o rozłamie, lecz „stanowią dwa ortodoksyjne aspekty islamu opatrznościowo zawarte w jednej tradycji po to, by różne społeczeństwa o odmiennym temperamencie duchowym i psychicznym uległy integracji w ramach całej społeczności muzułmańskiej” (S.H. Nasr). Można by się z tym zgodzić, pamiętając jednak o licznych, nierzadko okrutnych aktach wrogości, jakich przedstawiciele obu grup dopuszczali się wobec siebie w przeszłości i współcześnie.

Piotr Stawiński

Chrześcijanie prześladowani

Indie: surowa ustawa przeciwko nawróceniom

Azja

Papież odwiedził sanktuarium pierwszego księdza-męczennika Tajlandii

Azja

Bp J. Sridarunsil: w Tajlandii jest ponad 2 tys. osób konsekrowanych – kobiet i mężczyzn

Azja

Wierszyna: Jesień w pełni, w rozdzielczości 4k [WIDEO]

Azja

Franciszek dziękuje za pokój religijny

Karaimizm w Polsce [MISYJNE DROGI]