Św. Szczepana – u górali najradośniejszy dzień Bożego Narodzenia

Najbardziej radosnym dniem świąt Bożego Narodzenia u górali był dzień św. Szczepana, a to za sprawą kolędowania, które do dziś jest najbardziej żywotnym zwyczajem zachowującym archaiczną formę i treść – mówi Małgorzata Kiereś, etnograf, znawczyni góralskich zwyczajów.

Kiereś, góralka z Istebnej, przypomniała, że w kalendarzu roku liturgicznego „dzień ten poświęcony jest rozważaniom i modlitwom do św. Szczepana, męczennika ukamieniowanego za wiarę”. „W kościołach katolickich odprawiane są w tym dniu msze św. według niedzielnego porządku. Dziś już rzadko śpiewana jest popularna dawniej pieśń: Szczepanie święty, pierwszy męczenniku” – napisała w swojej książce „Doroczna obrzędowość w społecznościach zróżnicowanych religijnie na pograniczu polsko-czesko-słowackim”. Jak podkreśliła, podziw budzi jednak „bogactwo lokalnego ludowego kolędowania tego dnia, zarówno w warstwie słownej, muzycznej, jak i plastycznej”.

>>> Jak wyglądają święta amerykańskiej Polonii? Opowiada paulin z Polski

Góralskie muzyczne świętowanie. Fot. Grzegorz Momot/PAP

Dorośli kolędnicy odwiedzali domy szczególnie bogatych gazdów, dobrych ludzi i te, w których były panny na wydaniu. Odwiedziny te były wielką dumą dla każdej dziewczyny i dla jej rodziców. Rodzice zawsze starali się wynagrodzić kolędników za ich śpiew i życzenia. Obdarzali ich pieniędzmi i miodulą, czyli wódką na spirytusie gotowaną z miodem i korzeniami.

Połazowani

Jednym z pierwszych zwyczajów „szczepanowego dnia”, który rozgrywa się o świcie jest „połazowani”. Połaźnikami są zwykle kilkuletnie dzieci. Dla każdego z nich to dzień wielkiej radości. Do góralskich zagród może zawitać nawet kilkunastu połaźników. Do gazdów przyjdą, by złożyć życzenia. Mają ze sobą połaźniczkę, czyli gałązkę jodłową lub świerkową ustrojoną w kwiaty, cukierki i bibułki. „Jo je mały połaźnicziek/ Prziszilech tu po trójnicziek/ Trójnicziek mi dejczie, sy mnie szie nie szimiyjczie/ Bojo z wozym niejadem, suchej rziepy nie wiezym, co mi doczie to wezmym/ Lebo grosz, lebo dwa, to je moja kolenda/” – wyrecytują na progu domów.

>>> 26 grudnia: Boxing Day wiąże się ze św. Szczepanem

fot. PAP/Grzegorz Momot

„Połazowani to zwyczaj, który trwa właściwie w każdym z odwiedzanych domów nie więcej jak 5 do 10 minut” – napisała Małgorzata Kiereś. Żaden nie powinien odejść bez nagrody. W zamian za drobne pieniądze, ciastka, czy jabłka, gospodarz otrzyma połaźniczkę. Powinien ją przybić nad drzwiami wejściowymi. Jeśli po świętach gazda będzie miał ich niewiele, będzie to znaczyło, że jest skąpcem; jeśli dużo – że jest szczodry. Zostanie ona spalona na ognisku przy pierwszym wypędzeniu owiec. Dymem okadzone zostanie stado, by je chronić od chorób. Etnograf dodaje, że w społecznościach ewangelickich również wcześnie rano dzieci chodziły „na połazy” do sąsiadów życząc im zdrowia i pomyślności.

>>> Takich świąt nie ma nigdzie indziej! Muzyczne Boże Narodzenie u górali [REPORTAŻ] 

fot. PAP/Łukasz Gągulski

Snyby

Dorosły mógł „połazować”, ale tylko w sytuacji, gdy – jak napisała Kiereś – „swój, ale inny”, czyli przykładowo niewidomy. „Jymu się to noleżało, bo tesz ze mógł nazbiyrać dlo sebie grejcar lebo cosi do jedzynio” – mawiano. Zresztą zwyczaj owego dziennie się ze swoim, który był kaleką czy żebrakiem było istotne” – zaznaczyła Małgorzata Kiereś. Św. Szczepana w tradycji ludowej był także dniem, w którym odbywały się snymby, czyli zaręczyny. „Rodzina pana młodego udawała się do domu przyszłej pani młodej, aby domówić cały posag oraz organizację wesela” – wspomniała Kiereś w swojej pracy.

Przerwa

Ojciec Adam Szustak: bądźmy dla innych zwiastunami pokoju i światła

Duchowość

„Bóg się rodzi” – królowa polskich kolęd. Poznaj jej historię

Przerwa

Szopka betlejemska w malarstwie

Przerwa

Tutaj można poczuć świąteczny klimat. Odwiedzamy bożonarodzeniowe jarmarki [GALERIA]

Przerwa

Boże Narodzenie – ciekawostki o różnych krajach [QUIZ]

Duchowość

Jesteś cała piękna. Pieśń adwentowa o Maryi [WIDEO]