Szaty liturgiczne – rodzaje i symbolika

Szaty liturgiczne nie są wyłącznie ozdobnikiem czy ubiorem księdza podczas liturgii. Mają swoją symbolikę i znaczenie. 

W wielu dyskusjach na tematy liturgiczne, które raz po raz toczą się w internecie, możemy dostrzec głosy, które opowiadają się za tym, że piękne i bogato zdobione szaty nie są liturgii potrzebne. Abstrahując od tego, że osoby piszące takie zdania prawdopodobnie nie za wiele z liturgii rozumieją, dotykamy tutaj ważnego problemu dotyczącego szat liturgicznych. Pod tą nazwą rozumiemy bowiem zewnętrzny ubiór duchowieństwa i świeckich służących przy ołtarzu. Na ile rodzajów się one dzielą? Czym są? Jaka jest ich symbolika? To pytania, na które postaramy się tutaj odpowiedzieć. 

Czym są szaty liturgiczne? 

Mówiąc najogólniej, szaty liturgiczne to specjalne tkaniny, którymi przyodziewa się osoba wstępująca do prezbiterium na czas trwania całej akcji liturgicznej. Już w Starym Testamencie znajdujemy polecenie, aby kapłani przed złożeniem ofiar zdjęli swe szaty świeckie i założyli szaty sakralne: „Będą je nosić […], ile razy będą wchodzić do Namiotu Spotkania lub będą zbliżać się do ołtarza dla spełnienia służby w Miejscu Świętym” (Wj 28, 43). Są to więc szaty szczególne ze względu na swoje przeznaczenie, gdyż w nich przystępuje się do Świętego świętych. To, że są one bogato zdobione, czego przykład mamy już w Starym Testamencie (zob. Wj 28, 1-5), wynika właśnie z tego przeznaczenia. W liturgii nie ma miejsca na tandetę, dlatego polscy biskupi przypominają, że używanie tandetnych, błyszczących szat to oznaka złego gustu (por. Instrukcja o Mszy transmitowanej przez telewizję, nr 51). Zatem szaty liturgiczne powinny być zadbane i jaśniejące szlachetną prostotą, a nie tandetą czy minimalizmem. 

>>> Modlić się liturgią [KOMENTARZ] 

Jakie są ich rodzaje? 

Szaty liturgiczne to pojęcie obszerne, w którym mieści się kilka rodzajów szat. Pierwszym z nich jest humerał – biała chusta z dwoma sznurkami, która służy do okrycia szyi. Jej używanie jest obowiązkowe zwłaszcza wtedy, gdy alba nie okrywa części ubrania przy szyi. Sama bowiem alba jest białą szatą okrywającą całe ciało od kostek ku szyi, a dzięki rękawom także ręce. Gdy jest ona szeroka, używa się cingulum, czyli paska, którym przewiązuje się albę na wysokości bioder, by przylegała ona do ciała. Te trzy szaty są wspólne dla świeckich i duchownych.  Kolejną szatą, przywdziewaną tylko przez duchownych, jest stuła, którą kapłan zakłada na ramiona i jej końce zwisają mniej więcej na wysokości bioder. Diakon natomiast zakłada ją na lewe ramię i wiąże lub spina na prawym boku. Na stułę w liturgii mszalnej kapłan zakłada ornat, czyli wierzchnią szatę w różnych kolorach (zależnie od okresu czy święta). Taką wierzchnią szatę przywdziewa także diakon, lecz w jego wypadku jest to dalmatyka, czyli ozdobna szata z rękawami. W uroczystych liturgiach pod ornat dalmatykę może założyć także biskup. Każdy ksiądz, który jest biskupem, zakłada również mitrę (ozdobne nakrycie głowy), krzyż pektoralny (krucyfiks spoczywający na piersi) i trzyma w ręku pastorał (laskę pasterską). Arcybiskupi-metropolici na terenie swojej metropolii używają także paliusza, czyli takiego białego materiału, który oplata im barki, a jego dwa końce spoczywają na jego piersiach i plecach. W Polsce jedynie arcybiskup-metropolita krakowski może użyć racjonału, czyli bardzo ozdobnej i starej szaty, nakładanej zamiast paliusza na orant. W celebracjach poza mszalnych często duchowni używają kapy, czyli takiej szerokiej szaty, zapinanej na klamrę przy szyi, zakrywającej plecy i boczne części ciała kapłana lub diakona. Duchowni mogą ją przywdziewać na albę lub komżę, która jest po prostu skróceniem alby. 

>>> Czy liturgia jest nam potrzebna?

Jaka jest ich symbolika? 

Znając już znaczenie i podział szat liturgicznych, warto poznać symbolikę poszczególnych szat. Dlatego teraz przejdziemy do przedstawienia symboliki szat mszalnych. 

1. Humerał – symbolizuje hełm zbawienia (zob. 1 Tes 5, 8). 

2. Alba i komża – symbolizuje czystość (zob. Ap 7, 14). 

3. Cingulum – symbolizuje wstrzemięźliwość i gotowość do służby (zob. Łk 12, 35). 

4. Stuła – symbolizuje władzę święceń (zob. Synod w Toledo). 

5. Dalmatyka – symbolizuje służbę (zob. Innocenty III). 

6. Ornat – symbolizuje jarzmo Pańskie, które jest słodkie (zob. Mt 11, 30). 

Wszystkie szaty mają więc konotacje duchowe. Poprzez widzialne znaki mamy przechodzić do rzeczywistości niewidzialnej. To jest istotą świętych obrzędów, że poprzez różne symbole i elementy wizualne, wzbudza w nas pragnienie chęci poznania tego, co poprzez nie jest wyrażane. 

Czy więc zasadne jest mówienie, że szaty nie powinny być bogato zdobione? Nie powinny być przesadnie zdobione, ale ich bogactwo jest potrzebne, bo wpływa na sakralność celebracji i kieruje nasz wzrok ku rzeczywistości, do której zmierzamy. 

Zobacz także